Του Μίμη Χρυσομάλλη
Στην περίφημη διάλεξή του στη Σορβόννη στις 11 Μαρτίου 1882, με τίτλο "Qu'est-ce qu'une nation?" (Τι είναι ένα έθνος;), ο Γάλλος στοχαστής Ερνέστος Ρενάν επιχείρησε να προσδιορίσει τη φύση του έθνους ως εξής: «Μία μεγάλη συνάθροιση ανθρώπων, με το πνεύμα αμόλυντο και την καρδιά θερμή, δημιουργεί μια ηθική συνείδηση που αποκαλείται έθνος. Όσο αυτή η ηθική συνείδηση δοκιμάζει τη δύναμή της με τις θυσίες που απαιτούν την απάρνηση του ατόμου προς όφελος της κοινότητας, είναι νόμιμη, έχει το δικαίωμα ύπαρξης.».
Για τον Ρενάν έθνος είναι μια «πνευματική αρχή» που απορρέει από «βαθιές περιπλοκές της ιστορίας». Για τη δημιουργία μιας τέτοιας πνευματικής αρχής δεν επαρκούν «ούτε η φυλή ούτε η γλώσσα ούτε τα συμφέροντα, ούτε η θρησκευτική συγγένεια ούτε η γεωγραφία ούτε οι στρατιωτικές ανάγκες.» Δύο είναι τα στοιχεία που τη συγκροτούν: α) η από κοινού κατοχή ενός πλούσιου κληροδοτήματος αναμνήσεων και β) η συναίνεση, η κοινή επιθυμία για συμβίωση, η βούληση να διαιωνίζεται στον χρόνο αυτή η αδιαίρετη κληρονομιά.
Ο Ρενάν προχώρησε ακόμα παραπέρα, προβλέποντας τον θάνατο των εθνών στην Ευρώπη: «Τα έθνη δεν είναι κάτι το αιώνιο. Γεννήθηκαν και θα πεθάνουν. Πιθανότατα, θα τα αντικαταστήσει η Ευρωπαϊκή Συνομοσπονδία. Όχι βέβαια στον αιώνα που ζούμε.». Ήδη από τα μέσα του 19ου αιώνα, εξάλλου, ένας άλλος επιφανής Γάλλος, ο Βίκτωρ Ουγκώ, οραματιζόταν την ημέρα όταν «όλα τα έθνη της ηπείρου μας θα αποτελούν μέλη μιας Ευρωπαϊκής αδερφότητας.».
Αν και διανύουμε ήδη το πρώτο τέταρτο του 21ου αιώνα, η πρόβλεψη του Ρενάν απέχει ακόμα αρκετά από το να γίνει πραγματικότητα, ενώ δύσκολα θα χαρακτήριζε κανείς το σημερινό πολιτικό πρότζεκτ της Ε.Ε. ως «Ευρωπαϊκή αδερφότητα». Αυτό οφείλεται κατά μεγάλο μέρος στην ύπαρξη δύο αντικρουόμενων τάσεων εντός της σύγχρονης πολιτικής σκηνής: από τη μία πλευρά υπάρχει το όραμα των πρωτεργατών της Ευρωπαϊκής ενοποίησης που στηρίζει τη διακρατική συνεργασία και εμπνέει την προοπτική μιας βαθύτερης ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Ταυτόχρονα, όμως, παρατηρείται μία εθνικιστική έξαρση που συνοδεύεται από την αυξανόμενη προσκόλληση στην ιδέα και ενδυνάμωση του έθνους-κράτους (παρά την πρόσκαιρη απαξίωση της εθνικιστικής ιδεολογίας ως αποτέλεσμα της φρικτής εμπειρίας των δύο παγκοσμίων πολέμων).
Η διεξαγωγή, εξάλλου, του πρόσφατου δημοψηφίσματος στη Σκωτία και η αναζωπύρωση αποσχιστικών τάσεων εντός των ευρωπαϊκών τειχών (σε Ισπανία, Ολλανδία, και αλλού) αποτελούν ξεκάθαρο σημάδι πως συνθήκες όπως η «συναίνεση» ή η «επιθυμία για συμβίωση» στις οποίες αναφερόταν ο Ρενάν περισσότερο από 130 χρόνια πριν, αποτελούν μέχρι και τις μέρες μας στοιχεία μείζονος σημασίας αναφορικά με τη βούληση για δημιουργία ενός νέου ανεξάρτητου κράτους και τη συνέχιση ή διαμέλιση ενός ήδη υπάρχοντος. Παράλληλα, και σε πείσμα της παγκοσμιοποίησης, καταδεικνύουν την αδιαμφισβήτητη ισχύ που διατηρεί το μοντέλο του έθνους-κράτους ως το κατεξοχήν όχημα για την έκφραση εθνικής αυτοδιάθεσης.
Οι εξελίξεις αυτές καθώς και η γενικότερη έξαρση του εθνικιστικού φαινομένου στην Ευρώπη αντανακλούν σε κάθε περίπτωση την αποτυχία μιας σταθερής ευρωπαϊκής πολιτικής, την απουσία ενιαίου οράματος για το μέλλον της Ε.Ε., το ολοένα και αυξανόμενο δημοκρατικό έλλειμμα και τη μεγέθυνση της γραφειοκρατίας των Βρυξελλών, και σε τελική ανάλυση τη δυσκολία σφυρηλάτησης νέων συλλογικών ταυτοτήτων που θα βασίζονται σε ουσιαστικό και μακρόπνοο πολιτικό σχεδιασμό - έτσι ώστε να μπορέσουν ίσως κάποτε να αποτελέσουν μία βιώσιμη εναλλακτική πρόταση στην πορεία της Ευρώπης πέρα από τα στενά όρια του έθνους-κράτους, δικαιώνοντας το όραμα του Ουγκώ για μία πραγματική «Ευρωπαϊκή αδερφότητα».
ΠΗΓΗ: protagon.gr 19/10/2014
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου