...

...

Τετάρτη 16 Μαρτίου 2011

Διάλογοι περί εξέγερσης - Πρώην πολίτες χωρίς εργασία

Του ΕΤΣΙΟ ΜΑΟΥΡΟ*

Σαν ένας νόμος της μηχανικής, αργά ή γρήγορα, η οικονομική κρίση που ζούμε θα προκαλέσει πολιτικές, κοινωνικές και πολιτιστικές επιπτώσεις. 
Οι κόμποι που φτάνουν στο χτένι, με τις εξεγέρσεις τη μια μέρα στους δρόμους του Λονδίνου, με το θάνατο ενός ανθρώπου, την άλλη μέρα στη Γαλλία, αύριο στην Ιταλία ή παντού στις πρωτεύουσες του Πρώτου Κόσμου, είναι η αρχή της δεύτερης πράξης αυτής της επανάστασης που συντελείται στη ζωή του δυτικού ανθρώπου.
Ας προσπαθήσουμε να σταθμίσουμε αιτίες, λόγους και αποτελέσματα, απελευθερωνόμενοι αμέσως από τον εκβιασμό που κάθε φορά βαραίνει τη δημόσια συζήτηση, λέγοντας μια για πάντα ότι οι βίαιες πράξεις είναι πάντοτε απαράδεκτες, από οποιοδήποτε κίνητρο και αν υποκινούνται. Αλλά αμέσως μετά, ας αναρωτηθούμε: πόση βία υπάρχει σε αυτή την κρίση που καταστρέφει εργασία, αξία, ανεκπλήρωτα σχέδια ζωής, πεπρωμένα;
Είναι δύσκολο να αρνηθούμε την εντύπωση ότι οι ισχυροί της Γης, που συναντήθηκαν πρόσφατα στο παλάτι του Μπάκιγχαμ και γευμάτισαν έπειτα στην Ντάουνινγκ Στριτ, είναι ηγέτες χωρίς δύναμη αντιπροσώπευσης. Σε άλλα μέρη, στις χώρες μας, κινείται ήδη μια υποβαθμισμένη μάζα προσώπων που κάνουν ξεχωριστά τους ατομικούς λογαριασμούς τους με την κρίση, όχι μόνον και όχι τόσο με όρους απώλειας αξίας αλλά με όρους ζωής, επιβίωσης, ταυτότητας και κοινωνικού ρόλου. Γι' αυτούς ξανάγινε κεντρικό, μέσα στο παγκόσμιο νέφος της κρίσης, το μεγάλο ζήτημα του εικοστού αιώνα, το ζήτημα της εργασίας: την έχασαν, τη χάνουν ή δεν κατορθώνουν καν να τη βρουν για πρώτη φορά. 
Και ανακαλύπτουν ότι χωρίς εργασία χάνουν τη σημασία τους τα μεταϋλιστικά δικαιώματα, όπως τα αποκαλούν οι κοινωνιολόγοι, εκείνα της ύστερης νεωτερικότητας, που έρχονται μετά την πλήρη ικανοποίηση των πρωταρχικών αναγκών. Και μάλιστα, χωρίς εργασία -με όλα όσα αυτό συνεπάγεται- μειώνεται το ενδιαφέρον για κάθε δημόσιο λόγο, για τη χώρα, για τις συλλογικές υποθέσεις. 
Χωρίς την εργασία αυτά τα πρόσωπα αισθάνονται ότι είναι πρώην πολίτες. Και εκείνα τα παιδιά που διαδήλωναν στους δρόμους του Λονδίνου αποτελούσαν παράδοξα τη μοναδική ορατή σήμερα αντιπροσώπευση αυτού του κόσμου, που δεν γνωρίζει σε ποιον να απευθυνθεί για να μπορέσει να εισακουστεί. 
Η πολιτική βρίσκεται σε δυσκολία επειδή είχε παραγνωρίσει το ζήτημα της εργασίας, σαν να ήταν ένα παλιό ζήτημα. Ο καπιταλισμός είχε, μάλιστα, πιστέψει ότι μπορεί να σπάσει το δεσμό που για όλο τον προηγούμενο αιώνα τον είχε συνδέσει με την εργασία, αποδεσμευόμενος από αυτήν για να προχωρήσει μόνος του. 
Το κεφάλαιο χωρίς την εργασία έγινε έτσι ένας από τους κινητήρες αυτής της κρίσης, επειδή ανήγαγε την πολυπλοκότητα της παγκοσμιοποίησης σε μία μόνο διάσταση, την οικονομική, αντικατέστησε την αυτονομία της πολιτικής με την αυτονομία του χρηματιστικού κόσμου, καθιστώντας την πολιτική περιθωριακή ή υποτελή, ώς το σημείο να καταστρέψει τον δεσμό που στις δημοκρατίες συνέδεε πάντοτε τους πλούσιους και τους φτωχούς. 
Το αποτέλεσμα ήταν να τιναχθεί στον αέρα το πλαίσιο της δημοκρατικής υπευθυνότητας, που στη Δύση συγκρατούσε μαζί τους κερδισμένους και τους χαμένους της παγκοσμιοποίησης, και στο κράτος-έθνος ήταν και το πλαίσιο της άμβλυνσης των συγκρούσεων, ο ίδιος ο πυρήνας του δυτικού σχεδίου της νεωτερικότητας, με τη ρυθμισμένη και συνειδητή συνάντηση του καπιταλισμού, της εργασίας, του κοινωνικού κράτους και της δημοκρατίας. 
Είναι αυτή η συμμαχία που σήμερα βρίσκεται σε κρίση, με καταστροφές πρώτα πολιτικές και πολιτιστικές και έπειτα υποχρεωτικά κοινωνικές. Εδώ έχει αυξηθεί ο διαχωρισμός των ελίτ, που τις εγκλείει σε μια νόμιμη αριστοκρατία των ταλέντων, ανίκανη ωστόσο να αναγνωρίσει γενικές υποχρεώσεις, δημόσια καθήκοντα, ανίκανη να προωθήσει ένα διάλογο που θα μιλάει στο σύνολο της χώρας και θα αναφέρεται σε συλλογικές αξίες. 
Μέσα από αυτό το μηχανισμό η ελίτ μετατρέπεται σε διαχωρισμένη τάξη, αντί να γίνει ηγετική ομάδα που επιβεβαιώνει κανόνες οι οποίοι ισχύουν για όλους και επομένως μιλούν σε όλους, ασκώντας έτσι δημόσια το προνόμιο να έχει υπευθυνότητα. Από δω γεννιέται το κοινωνικό ρήγμα που έχουμε μπροστά μας, και που η κρίση το βγάζει στους δρόμους. Χωρίς αυτή τη δυτική συμμαχία κεφαλαίου και εργασίας, υπευθυνότητας και δημοκρατίας, το κερδοσκοπικό όργιο μπορεί όχι μόνο να στρεβλώσει τη χρηματοπιστωτική αγορά, αλλά και να αποκτήσει μια συλλογική νομιμοποίηση, όπως είχε συμβεί ήδη πριν από την καταστροφή του 1929 (το σημείωνε ο Γκαλμπρέιθ). 
Το αποτέλεσμα είναι αυτό που καταγγέλλει ο Μάικλ Γουόλτσερ και που συμβαίνει όταν «το χρήμα υπερβαίνει τα όρια» και δίχως κανένα πλέον πολιτισμικό φραγμό προσπαθεί να ιδιοποιηθεί κοινωνικά αγαθά σαν να ήταν εμπορεύματα, διαφθείροντας την κοινωνία. 
Ιδού γιατί η οικονομική κρίση απειλεί να γίνει κρίση νομιμότητας, έλλειμμα ισότητας, πρόβλημα δημοκρατίας. Ποτέ άλλοτε το συναίσθημα αποκλεισμού των ηττημένων δεν ήταν τόσο ισχυρό. Μπαίνει σε κρίση η ίδια η αρχή των δικαιωμάτων του πολίτη, η σχέση με το κράτος, η σχέση ανάμεσα σε ελευθερία και εξουσία, ενώ οι νέοι χαμένοι της παγκοσμιοποίησης δεν έχουν καν μια συγκεκριμένη κρατική κυριαρχία και μια προσδιορισμένη επικράτεια για να εκφράσουν τη διαμαρτυρία τους. 
Αφού νίκησε την πρόκληση του εικοστού αιώνα, η Δύση κινδυνεύει να χάσει τώρα, μπροστά στο μοναδικό ερώτημα που μετράει για τους αποκλεισμένους: ποια είναι, τελικά, η αποτελεσματικότητα της δημοκρατίας, η ικανότητά της να δώσει απάντηση, το όριο της ευαισθησίας της; Πόση νέα φτώχεια μπορούμε να αντέξουμε μέσα στις χώρες μας, αφού για δεκαετίες βλέπαμε στις τηλεοράσεις μας τη φτώχεια των άλλων; Ποια πολιτική μπορεί να παράγει η δημοκρατία; 
Χρειάζεται η αριστερά να θυμηθεί τις υποχρεώσεις της απέναντι στην ισότητα, τη μακρά διαδρομή για την ενσωμάτωση των αποκλεισμένων, για τα δικαιώματα, για τη σύνδεση των πολιτικών ελευθεριών με την υλική ασφάλεια.

Ο Έτσιο Μάουρο είναι δημοσιογράφος, 
διευθυντής της εφημερίδας "LA REPUBBLICA"
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 03/05/2009

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου