Του ΑΛΝΤΟ ΣΚΙΑΒΟΝΕ*
Σε ένα πολύ γνωστό δοκίμιό του, που έγινε αντικείμενο μιας βιαιότατης πολεμικής, ο Αλμπέρ Καμί έγραφε ότι «ο εξεγερμένος άνθρωπος», με το «να λέει όχι», επιβεβαιώνει την ύπαρξη ενός συνόρου, ενός απαράδεκτα παραβιασμένου ορίου, και επομένως διατυπώνει αιχμηρά μια αξιολογική κρίση που είναι ταυτόχρονα γι' αυτόν το «παν» και «τίποτα», αλλά στο όνομα της οποίας αξίζει σε κάθε περίπτωση τον κόπο να διακινδυνεύσει.
Και είναι, ακριβώς, «εξεγερμένοι» άνθρωποι, με την έννοια που έδινε ο Καμί, εκείνοι που τις προηγούμενες μέρες εμφανίστηκαν στους δρόμους της Ευρώπης.
Δεν είναι το black block, επαναστάτες ενάντια στο κεφάλαιο -αγωνιστές του κινήματος κατά της παγκοσμιοποίησης, που διαπνέονται από ισχυρές ιδεολογικές πεποιθήσεις- αλλά είναι και πρόσωπα που έλεγαν απλώς «φτάνει», «ώς εδώ και μη παρέκει», και που αισθάνονταν, συγκεχυμένα ίσως αλλά με τρόπο αρκετά ισχυρό, ότι ένα όριο έχει παραβιαστεί και ότι αυτό δεν μπορεί να γίνει σιωπηλά και αδιαμαρτύρητα ανεκτό.
Για την ώρα πρόκειται για περιορισμένα επεισόδια, τα οποία, ωστόσο, έχουμε την υποχρέωση να κατανοήσουμε. Χωρίς να τα δραματοποιούμε, αλλά και χωρίς να τα υποτιμάμε. Στον νου αυτών που διαμαρτύρονταν, το όριο είχε απαράδεκτα παραβιαστεί για δύο λόγους, πολύ σοβαρούς και μάλιστα κομβικής σημασίας. Τον ένα λόγο θα τον ονόμαζα ως λόγο νομιμότητας και τον άλλο θα τον όριζα λόγο ισότητας. Και οι δύο καταλήγουν να θίγουν τα ίδια τα θεμέλια των δημοκρατιών μας.
Σε αυτούς τους μήνες, σε αυτές τις εβδομάδες, η οικονομική κρίση αρχίζει να πλήττει άμεσα τη ζωή μεγάλων μαζών από τη μια άκρη του πλανήτη ώς την άλλη. Πλήττονται ταυτότητες, ρόλοι, προοπτικές. Η κρίση δεν είναι ένα «φυσικό» φαινόμενο, αν και είναι πολλοί εκείνοι που προσπαθούν να μας πείσουν να την αντιληφθούμε με αυτό τον τρόπο. Η κρίση δεν ήταν αναπόφευκτη. Είναι ένα γεγονός που προκλήθηκε από τις οικονομικές, πολιτικές και πολιτιστικές επιλογές της τελευταίας εικοσαετίας. Θέτει υπό κατηγορία εκτιμήσεις, ευθύνες, συγκεκριμένα λάθη, τα οποία παραπέμπουν σε εξίσου συγκεκριμένα και προσδιορισμένα άτομα και κύκλους, που συχνά άντλησαν πελώρια οφέλη από τις αποφάσεις τους.
Τίθεται επομένως με τρόπο προφανή ένα πρόβλημα ασυνέχειας, ρήξης σε σχέση με αυτό το παρελθόν. Με άλλα λόγια, η κρίση θέτει ένα πρόβλημα σχέσεων ανάμεσα σε μάζες και (ευθύνες των) ελίτ, ανάμεσα σε κυβερνώντες και κυβερνώμενους. Αν δεν γίνει φανερή η ανανέωση, το ότι αλλάζουμε δραστικά σελίδα -στα πρόσωπα, στις ιδέες, στις συμπεριφορές- η λαϊκή νομιμοποίηση αυτών που κατέχουν την εξουσία καταλήγει να αμφισβητείται, όταν δεν καταλύεται πλήρως. Αυτό πάνω απ' όλα εξόργιζε τους εξεγερμένους αυτές τις μέρες: η φανερή έλλειψη της αλλαγής. Νομίζω άλλωστε ότι ο Ομπάμα το έχει κατανοήσει πολύ καλά και αρχίζει να εξερευνά τους δρόμους για τη θεμελίωση μιας νέας συναίνεσης. Αλλά οι ευρωπαϊκές ηγετικές τάξεις; Η Ιταλία;
Υπάρχει έπειτα ένα πρόβλημα ισότητας. Η ισότητα είναι μια λέξη που πρέπει να ξαναμάθουμε να την προφέρουμε.
Η κρίση δημιουργεί, κυρίως στις πλουσιότερες χώρες, υπερβολικές ανισότητες που ποτέ πριν δεν είχαν εμφανιστεί. Και όχι μόνον με ποσοτικούς όρους (οι οποίοι, ωστόσο, σίγουρα δεν πρέπει να παραγνωρίζονται), αλλά κυρίως με ποιοτικούς, δηλαδή σε συνάρτηση με τους «νέους αποκλεισμένους». Ξαφνικά, στην καρδιά των κοινωνιών μας ανοίγονται βάραθρα ανισορροπίας, που απειλούν να καταποντίσουν και να διαλύσουν ολόκληρα υφάδια του κοινοτικού μας ιστού, ολόκληρους τομείς δεσμών και αμοιβαίων σχέσεων. Δημοκρατία και ανισότητα είναι συμβατές (και μάλιστα λειτουργικές), μόνον αν η ανισότητα δεν υπερβαίνει ορισμένα προκαθορισμένα επίπεδα.
Πέρα από αυτά τα επίπεδα υπάρχει η κοινή πολιτική και δημοκρατική καταστροφή των υποκειμένων που εμπλέκονται και στις δύο πλευρές της ανισορροπίας. Και γι' αυτόν το λόγο κραύγαζαν οι απρόσμενες εξεγέρσεις μας.
*Ο Άλτο Σκιαβόνε είναι καθηγητής Ιστορίας & Θεωρίας
του Δικαίου στο Πανεπιστήμιο της Φλωρεντίας
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 03/05/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου