...

...

Παρασκευή 11 Μαρτίου 2011

Η πολιτική διαχειρίζεται κρίσεις

Του Νίκου Μαρατζίδη*

Ο βάσκος διανοούμενος και καθηγητής Φιλοσοφίας, Φερνάντο Σαβατέρ, απευθύνεται στο νεανικό κοινό για να υπερασπιστεί, χωρίς διδακτισμό, τη φιλελεύθερη δημοκρατία που απειλείται από τις ακρότητες των νέων ολοκληρωτισμών.
Ίσως επειδή δεν τα πολυκαταφέρνω με τις πολύπλοκες, βαθυστόχαστες αναλύσεις και προτιμώ τις ξεκάθαρες διατυπώσεις, θαυμάζω τους ανθρώπους που μπορούν να γράφουν με τρόπο απλό για σύνθετες έννοιες και να κάνουν χιούμορ με σοβαρά θέματα χωρίς να εκχυδαΐζουν τη σκέψη τους.
Για τους παραπάνω λόγους διάβασα το βιβλίο του Φερνάντο Σαβατέρ μονοκοπανιά. Το ρούφηξα, όπως λέμε.
Το Μιλώντας στον γιο μου για την πολιτική και τη δημοκρατία μπορεί να διαβαστεί με δύο τρόπους: Κατ΄ αρχάς ως ένα εγχειρίδιο πολιτικής επιστήμης, όπου εξετάζονται έννοιες όπως είναι η πολιτική, η εξουσία, η δημοκρατία, το δίκαιο, το κράτος, η κοινωνία των πολιτών. 
Κατά δεύτερον, μπορεί να θεωρηθεί ως ένα δοκίμιο όπου ο συγγραφέας δεν αναλύει απλώς την εξέλιξη των πολιτικών θεσμών από την αρχαιότητα έως σήμερα, αλλά παίρνει θέση έναντι των θεσμών, των εννοιών και των αξιών που παρουσιάζει. Τίποτε πάντως δεν αποκλείει να διαβάσουμε το βιβλίο και με τις δύο παραπάνω οπτικές ταυτόχρονα. 
Ο Σαβατέρ υπενθυμίζει στον αναγνώστη ότι η πολιτική δεν γεννά τις κοινωνικές συγκρούσεις αλλά τις διαχειρίζεται, προκειμένου να μη διαλύσουν αυτές την κοινωνία. Βέβαια, η σχέση είναι αμφίδρομη καθώς τα αποτελέσματα της πολιτικής επιστρέφουν με πολλούς τρόπους στο κοινωνικό σύνολο, αλλάζοντας διαρκώς τις ισορροπίες. Η πολιτική όμως δεν είναι απλώς διαχείριση, έκφραση ανταγωνιστικών ταξικών ή άλλων συμφερόντων- υλική συμπύκνωση ενός ταξικού συσχετισμού δυνάμεων, όπως το έλεγε με τη ματιά του δομικού μαρξισμού ο Πουλαντζάς-, αλλά καλείται να εκπληρώσει και άλλες λειτουργίες, που απαιτούν τη συνεργασία ή κάποιου είδους υποστήριξη από όλους τους πολίτες, όπως για παράδειγμα η ασφάλεια, τα δημόσια έργα, η αρωγή σε ανθρώπους που έχουν επιτακτική ανάγκη βοήθειας κτλ. Η πολιτική λοιπόν πρέπει να γίνει αντιληπτή ως μια κοινωνική λειτουργία εξισορρόπησης αντιθέσεων και παροχής αναγκαίων υπηρεσιών στο κοινωνικό σώμα.

Φτωχοί και πλούσιοι
Κεντρικό θέμα του βιβλίου αποτελεί «η μεγάλη ελληνική εφεύρεση», η δημοκρατία. Το βιβλίο πραγματεύεται την έννοια εκκινώντας από την κλασική αρχαιότητα. Για τον Σαβατέρ, η ελληνική αυτή επινόηση υπάκουε στην αρχή της ισονομίας, που σημαίνει ότι οι νόμοι ισχύουν με τον ίδιο τρόπο για όλους, φτωχούς και πλούσιους, έξυπνους ή ανόητους. 
Βεβαίως, όπως όλοι γνωρίζουμε, η έννοια της ισονομίας αφορούσε τους Αθηναίους πολίτες και όχι όλους τους ανθρώπους. Ωστόσο «η αλλαγή νοοτροπίας ήταν ήδη αρκετά επαναστατική σε σχέση με το τι συνέβαινε τότε στην Περσία,στην Αίγυπτο,στην Κίνα ή στο Μεξικό των Αζτέκων», καθώς η αντίληψη ότι όλοι οι άνθρωποι είναι ίσοι εμφανίστηκε και επιβλήθηκε πολύ αργότερα. Πάντως, ο Σαβατέρ δεν επιχειρεί να εξιδανικεύσει την Αθηναϊκή Δημοκρατία. Δεν αναπαράγει τη διαδεδομένη ανάμεσα σε πολλούς ανθρώπους μυθολογία ότι επρόκειτο για το ιδανικό πολίτευμα, για τον παράδεισο της άμεσης δημοκρατίας. Αντίθετα επισημαίνει ότι η δημοκρατία γεννήθηκε μέσα από κοινωνικές συγκρούσεις τις οποίες αύξησε αντί να μειώσει: «ήταν φανερό από την αρχή:όσο περισσότερη ελευθερία τόσο λιγότερη ηρεμία». Το να ζει κανείς σε μια ελεύθερη δημοκρατία είναι μια εξαιρετικά πολύπλοκη κατάσταση. 

Αβεβαιότητα και αστάθεια 
Συχνά οι άνθρωποι ταλαιπωρούνται από αυτή την πολυπλοκότητα, καθώς αδυνατούν να κατανοήσουν τους σύνθετους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων, τη διαρκή εναλλαγή από τη σταθερότητα στην αστάθεια. Η δυσκολία αυτή γεννά την αβεβαιότητα για το αύριο και την αναζήτηση μεσσιανικού χαρακτήρα απαντήσεων στα προβλήματα. 
Η αβεβαιότητα αυτή συνέβαλε στην επιτυχία της προπαγάνδας των ολοκληρωτισμών: «Κατά βάθος,οι μεγάλοι ολοκληρωτισμοί- κομμουνισμός, φασισμός,ναζισμός και οι άλλοι που θα έρθουν,αν λείπει ακόμα κάποιος είναι προσπάθειες να απλοποιηθεί δια της βίας η πολυπλοκότητα των σύγχρονων κοινωνιών·είναι τεράστιες απλουστεύσεις,απλουστεύσεις εγκληματικές, που προσπαθούν να επιστρέψουν σε ενός είδους ατάραχη πρωτόγονη ιεραρχημένη τάξη,όπου ο καθένας ήταν στη θέση του και όλοι μαζί ανήκαν στη Μητέρα Γη και στο Κοινό Μεγάλο Όλον.Ο εχθρός είναι πάντα ο ίδιος:το άτομο,εγωιστικό,ξεριζωμένο,ιδιότροπο,που αποκόπτεται από την προστατευτική κοινωνική ενότητα». 
Η διαχείριση των συγκρούσεων και των ατομικών και συλλογικών συμφερόντων εκ μέρους της πολιτικής φέρνει στο επίκεντρο της συζήτησης το θέμα της κατανομής πόρων και εντέλει το ίδιο το ζήτημα του πλούτου και της ιδιοκτησίας. Ο Σαβατέρ, αφού παρουσιάζει όλες τις διαδεδομένες, και αγαπητές κυρίως ανάμεσα στους νέους, ενστάσεις εναντίον της ατομικής ιδιοκτησίας, συνηγορεί με σαφήνεια και πειστικότητα υπέρ αυτής. Τονίζει ότι η ατομική ιδιοκτησία επιτρέπει στον καθένα την απόκτηση ανεξαρτησίας, την αυτονομία του, τη δημιουργική αποστασιοποίησή του από την ομοψυχία της ομάδας και του επιτρέπει επίσης να αναπτύξει δικαιώματα και καθήκοντα που να βασίζονται σε λογικούς συλλογισμούς και όχι σε συλλογικούς αυτοματισμούς. 

Η δύσκολη ελευθερία
Καθηγητής Φιλοσοφίας στο Πανεπιστήμιο Κομπλουτένσε της Μαδρίτης και ένας από τους σημαντικούς σύγχρονους Ισπανούς διανοητές,ο Φερνάντο Σαβατέρ είναι γνωστός στο ελληνικό κοινό από ένα προηγούμενο βιβλίο του,το Μιλώντας στον γιο μου για την ηθική και την ελευθερία. Η πραγμάτευση της ελευθερίας είναι το κοινό σημείο των δύο βιβλίων,μόνο που τώρα ο Σαβατέρ αναφέρεται στην έννοια με την πολιτική της σημασία. 
Ο συγγραφέας μπορεί να θεωρηθεί ως ο ορισμός του ενεργού διανοουμένου καθώς η δημόσια παρουσία του επεκτείνεται πέρα από τις ακαδημαϊκές του ενασχολήσεις. Βάσκος ο ίδιος,παραμένει δραστήριος ακτιβιστής ενάντια στην τρομοκρατία της ΕΤΑ. Ιδεολογικά κινείται στον χώρο του κοινωνικού φιλελευθερισμού,αφοσιωμένος στην παράδοση του Διαφωτισμού και στο πρόταγμα της κοινωνικής οικονομίας της αγοράς.Ο Σαβατέρ λοιπόν παίρνει θέση,όπως λέει ο ίδιος,«με όλο μου το θράσος και όποτε μου κάνει κέφι», το βιβλίο του όμως δεν αποπνέει κανέναν «διδακτισμό»,καμιά αφ΄ υψηλού συμβουλή για το καλό και το κακό,για το ορθό και το εσφαλμένο. 
Εντέλει, το βιβλίο του Σαβατέρ είναι κάτι πέρα από ένα δοκίμιο για την πολιτική και τη δημοκρατία ή μια εισαγωγή στην πολιτική,είναι η υπεράσπιση της φιλελεύθερης δημοκρατίας απέναντι σε ένα νεανικό ακροατήριο,συχνά επιρρεπές στις σειρήνες των ολοκληρωτισμών.Ολοκληρωτισμοί που περιγελούν τις «τυπικές αστικές ελευθερίες»,αποφασισμένοι να τις καταργήσουν γιατί θυμώνουν με το άτομο,που παίρνει υπερβολικές ελευθερίες για λογαριασμό του. 

*Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι αναπληρωτής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
 Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜΑ 19/09/2010

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου