Του ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΟΣ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑ*
Η σπίθα της κοινωνικής διαμαρτυρίας που άναψε η παγκόσμια διατροφική κρίση στις αραβικές χώρες φαίνεται να παίρνει διαστάσεις κοινωνικής επανάστασης με κυρίαρχο αίτημα τη δημοκρατική διακυβέρνηση και την κοινωνική δικαιοσύνη.
Η μια μετά την άλλη, οι χώρες του αραβικού κόσμου, με τις ιδιαιτερότητες που χαρακτηρίζουν την καθεμιά, βρίσκονται σε κοινωνικό αναβρασμό, από τον οποίο όμως κανείς δεν μπορεί να είναι βέβαιος ότι θα προκύψει ένα δημοκρατικό σύστημα διακυβέρνησης όπως το γνωρίζουμε στον δυτικό κόσμο. Δηλαδή μια αντιπροσωπευτική κοινοβουλευτική δημοκρατία με σεβασμό των ανθρώπινων δικαιωμάτων και εναλλαγή των πολιτικών κομμάτων στην εξουσία.
Ένα μεγάλο μέρος της διανόησης και του πολιτικού προσωπικού των χωρών αυτών, που βρισκόταν στην αντιπολίτευση μέχρι τώρα, έχει αντιληφθεί την αξία της δημοκρατικής διακυβέρνησης στο πλαίσιο της ισλαμικής παράδοσης που κυριαρχεί περισσότερο η λιγότερο στον αραβικό κόσμο. Το μεγάλο ζήτημα είναι αν οι οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες είναι κατάλληλες για να στηρίξουν ένα δημοκρατικό καθεστώς δυτικού τύπου. Αν έχει δημιουργηθεί, δηλαδή, μια ανάλογη με τις χώρες της Δύσης κοινωνική διαστρωμάτωση, προκειμένου να αποδεχθεί ένα δημοκρατικό καθεστώς μετριοπάθειας και ανοχής προς την εκάστοτε αντιπολίτευση, μέσα σ' ένα σύστημα δημοκρατικών κανόνων εμπεδωμένων από την πλειοψηφία των πολιτών.
Το ιδεολογικό πλαίσιο είναι ο συνεκτικός ιστός μιας δημοκρατικής διακυβέρνησης και περιλαμβάνει τις αξίες της ισονομίας και της ισοπολιτείας, τον σεβασμό των δικαιωμάτων της μειοψηφίας, την ειρηνική διεκδίκηση καλύτερων αμοιβών από τις ασθενέστερες κοινωνικές ομάδες και γενικότερα την ειρηνική επίλυση των κοινωνικών συγκρούσεων. Δεν είναι, όμως, απολύτως βέβαιο ότι αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο επικρατεί πλήρως σ' αυτές τις χώρες, καθώς δεν διαθέτουν ανάλογη με τη δυτική ιστορική παράδοση.
Ωστόσο, η εμπέδωση ενός δημοκρατικού καθεστώτος ανάμεσα στον εθνικισμό και στον θρησκευτικό φανατισμό στις χώρες αυτές αποτελεί το κύριο αίτημα των πολιτών τους. Είναι αναγκαίο συνεπώς να ενθαρρυνθεί από το σύνολο των δημοκρατικών χωρών του πλανήτη. Δυστυχώς, οι δυνάμεις που έχουν κρίσιμα συμφέροντα στις αραβικές χώρες, ανησυχούν, ίσως, περισσότερο για την εξασφάλιση των συμφερόντων τους, παρά για την εγκαθίδρυση ενός δημοκρατικού καθεστώτος.
Το δεύτερο κύριο αίτημα, που συνυφαίνεται με το πρώτο, είναι η κοινωνική δικαιοσύνη. Παρά την ασάφεια του αιτήματος για κοινωνική δικαιοσύνη, είναι προφανές ότι περιλαμβάνει δικαιότερη διανομή του παραγόμενου προϊόντος μεταξύ των συντελεστών της παραγωγής, δηλαδή μεταξύ του κεφαλαίου (επιχειρήσεις) και της εργασίας (μισθωτοί). Όμως, η δικαιότερη διανομή του προϊόντος υπέρ της μισθωτής εργασίας δεν αφορά ένα μεγάλο μέρος της κοινωνίας των χωρών αυτών, δεδομένου ότι το καπιταλιστικό σύστημα δεν έχει πλήρως κυριαρχήσει, με αποτέλεσμα η πλειονότητα των εργαζομένων να μην είναι μισθωτοί. Υπάρχουν πολλοί μικροί αγρότες, βιοτέχνες, έμποροι, ελεύθεροι επαγγελματίες και μεγάλος αριθμός υπαλλήλων του δημόσιου τομέα.
Πώς μπορεί να πραγματοποιηθεί με δημοκρατικό τρόπο δικαιότερη διανομή του προϊόντος-εισοδήματος σε τέτοιες κοινωνίες; Πως μπορεί η δημοκρατική πολιτική εξουσία, όταν και αν εγκαθιδρυθεί στις χώρες αυτές, να ανταποκριθεί σ' αυτό το «παλλαϊκό» αίτημα για κοινωνική δικαιοσύνη; Πρόκειται για μια εξαιρετικά δύσκολη πολιτική προσπάθεια σε όλες τις δημοκρατικές χώρες χαμηλότερου επιπέδου ανάπτυξης. Ισως οι πολιτικές προσπάθειες σε χώρες της Λατινικής Αμερικής, παρά τις προφανείς ιστορικές και πολιτιστικές και κοινωνικές διαφορές, να είναι χρήσιμες για τις αραβικές χώρες (π.χ. η επιτυχημένη περίπτωση της Βραζιλίας).
*Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 27/02/2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου