Η κληρονοµιά του άγριου Δεκέµβρη - Η βία δεν είναι αξία

Του Περικλή Σ. Βαλλιάνου*

Η βία, έλεγε ο Ρουσσώ, δεν θεµελιώνει δίκαιο. Η βία δεν είναι αξία. Ακόµα και για όσους την θεωρούσαν συστατικό της πολιτικής, όπως ο Χοµπς και ο Μακιαβέλι, ήταν µέσο έσχατης αναφοράς υποταγµένο σε έναν ηθικό στόχο, στη νοµιµότητα και στο συλλογικό συµφέρον.
Και για µια τέτοια απόφαση δεν αρκεί ο συναισθηµατικός ερεθισµός κάποιων.

Αυτός που εκστασιάζεται µε ένα θέαµα καταστροφής, αυτός, που όπως ο Νέρων απαγγέλλει ωδές ενώπιον της φλεγόµενης Ρώµης, µάλλον έχει τα ίδια εσωτερικά προβλήµατα όπως εκείνος ο αλλόκοτος ηγεµόνας. Αυτός που φαντασιώνεται και δουλεύει για το καθαρτήριο πυρ της Αποκαλύψεως δεν είναι πολιτικό ον. Είναι κύµβαλον αλαλάζον ενός µυστικισµού που για χάρη του είναι πρόθυµος να θυσιάσει τον κόσµο. Το ότι είναι διατεθειµένος να θυσιάσει και τον εαυτό του δεν τον αθωώνει, αλλά καθιστά ακόµα πιο απεχθή την παράκρουση. Η βία, ακόµα και ως µέσο πολιτικής in extremis, είναι µια αντιπολιτική κατάσταση. Φανερώνει ότι έχουν εκλείψει και οι ελάχιστες συνθήκες αµοιβαίας αναγνώρισης καιαποδοχής που είναι προϋπόθεση για κοινωνία. Ακόµα κι αυτός που αναγκάζεται να σκοτώσει για να σώσει τη ζωή του (πράγµα που δεν είναι έγκληµα στα µάτια του νόµου) γνωρίζει ότι έχει ξεπέσει σε άγριο θηρίο και σιχαίνεται την πράξη του.

Η ροµαντική εξιδανίκευση της βίας είναι µια απολιτική στάση. Κανένας δεν ήταν µεγαλύτερος εχθρός του πολιτικού ροµαντισµού από τον Μαρξ. Ο κοινωνικός αγώνας δεν προκύπτει από την έξαψη της φαντασίας «της µάζας» από κάποιο ιλιγγιώδες όραµα. «Ζήλος λήψεται λαόν απαίδευτον, και νυν πυρ τους υπεναντίους έδεται» διακηρύσσει η Εκκλησία του Μεσαίωνα. Από τέτοια µεταφυσική αλλοφροσύνη πήγασαν οι «ιεροί πόλεµοι», και η όποια πολιτική εκδοχή της δεν την κάνει λιγότερο απεχθή. Ο σταυροφόρος πολεµάει ένα «κακό» που είναι πρόθυµος να το διαπράξει στο πολλαπλάσιο για να υπηρετήσει το δικό του «όραµα». ∆ιαµαρτύρεται για έναν αθώο που σκοτώνει ο εχθρός, αλλά µόνο επειδή είναι «δικός του». Αν χρειαστεί να σκοτώσει εκατό αθώους «των κακών» θα το πράξει αδίστακτα. Τέτοιος ριζοσπαστισµός δεν έχει ηθικό, πολιτικό, ανθρώπινο έρεισµα. Το σύνθηµα «η φαντασία στην εξουσία» είναι µια κενή φράση. Η ανθρώπινη φαντασία είναι απειρόµορφη: παράγει από τις πιο ευγενείς ονειροπολήσεις ως τα πιο αποκρουστικά παραληρήµατα. Πολύ εύκολα, όπως το εικονογράφησε ο Γκόγια, γεννάει τέρατα που µε κανένα τρόπο δεν πρέπει να καταλάβουν την όποια εξουσία. 

Η θέση της φαντασίας είναι στην τέχνη κι όχι στην πολιτική. Η πολιτική δεν είναι θέµα «του φαντασιακού». Είναι θέµα συλλογικής συνείδησης, όπως το όρισαν ο Χέγκελ και ο Μαρξ. Και συνείδηση δεν είναι κάποιο ανεξέλεγκτο πέταγµα στα ουράνια, αλλά πλέγµα αξιών που παράγεται από την πρακτική εµπλοκή µε τον κοινωνικό κόσµο. Η βία δεν φέρνει επαναστάσεις. Από το τέλος του 19ου αιώνα ο Ενγκελς είχε διαπιστώσει ότι η βία δεν είχε σχέση µε την επανάσταση. Η αναδιάταξη της κοινωνικής ζωής προκύπτει από τη συνειδητοποίησητης συνολικής κοινωνίας, µέσα από την παιδεία και τη συµµετοχή στα κοινά, ότι οι υπάρχοντες θεσµοί εξάντλησαν τον ιστορικό τους ρόλο.Και τότε η βία είναι αχρείαστη. Η έκρηξη της πολιτικής βίας απαξίωσε πολιτικά πειράµατα, όπως η Γαλλική Επανάσταση και ο κοµµουνισµός, ακυρώνοντας την απελευθερωτική διάσταση της ιδεολογίας τους. Εξέθρεψε ένα αµείλικτο στρατοκρατικό ήθος που θεµελίωσε τυραννίες χειρότερες από αυτές που ανέτρεψαν. 

*Ο ΠερικλήςΣ. Βαλλιάνος είναι αναπληρωτής καθηγητής Πολιτικής Φιλοσοφίας 

στο Τµήµα Πολιτικής Επιστήµης και Δηµόσιας Διοίκησης του ΠανεπιστηµίουΑθηνών