Οικονομική κρίση και ευρωπαϊκή ολοκλήρωση

Του ΝΑΠΟΛΕΟΝΤΟΣ ΜΑΡΑΒΕΓΙΑ*

Οι βασικές αρχές της οικονομικής διακυβέρνησης της ευρωζώνης έχουν σχεδόν συμφωνηθεί. 

Εκτός από τις διαδικασίες προληπτικού ελέγχου των εθνικών προϋπολογισμών των κρατών-μελών της ευρωζώνης, προβλέπονται κυρώσεις στα κράτη-μέλη, τα οποία συστηματικά δεν τηρούν το όριο του 3% του ΑΕΠ στο έλλειμμα και το 60% του ΑΕΠ στο χρέος. Οι κυρώσεις θα είναι χρηματικές και όχι πολιτικές, όπως αρχικά είχε συζητηθεί, δεν θα υπάρχει δηλαδή απώλεια του δικαιώματος ψήφου για τα μη συμμορφούμενα κράτη-μέλη.
 Τα παραπάνω, μαζί με τον ήδη διαμορφωμένο χρηματοπιστωτικό μηχανισμό στήριξης των υπερχρεωμένων κρατών-μελών, ολοκληρώνουν τις βασικές αρχές της οικονομικής διακυβέρνησης. Σύμφωνα με τις αρχές αυτές, δεν εκδηλώνεται καμιά ουσιαστική δημοσιονομική αλληλεγγύη μεταξύ των μελών της ευρωζώνης. Δεν θα υπάρχει δηλαδή καμιάς μορφής μεταβίβαση πόρων από τα πλουσιότερα στα φτωχότερα κράτη-μέλη, όπως επιτάσσει η θεωρία των νομισματικών ενώσεων και όπως συμβαίνει στις ομοσπονδιακές χώρες (Γερμανία, ΗΠΑ κ.α.). 

Αντίθετα, φαίνεται ότι θα υπάρχουν μόνο έλεγχοι και κυρώσεις για τήρηση δημοσιονομικής πειθαρχίας και συνεπώς επιβολή λιτότητας σε όλα τα κράτη-μέλη. Τα κράτη-μέλη δηλαδή της ευρωζώνης οφείλουν να ακολουθούν κοινούς κανόνες δημοσιονομικής πειθαρχίας και γενικότερα περιοριστικής οικονομικής πολιτικής, οι οποίοι έχουν συμφωνηθεί από τα ίδια τα κράτη-μέλη με εκχώρηση των κυριαρχικών τους αρμοδιοτήτων για την κατάρτιση των εθνικών προϋπολογισμών τους και για την άσκηση οικονομικής πολιτικής, έστω και αν, σε ορισμένα από τα εν λόγω κράτη, αυτό έγινε υπό την πίεση της ανάγκης για ευρωπαϊκή συνδρομή στην αποπληρωμή του χρέους τους. 

Αυτή η εξέλιξη, όσο κι αν δεν είναι επιθυμητή από μεγάλο μέρος ευρωπαίων πολιτών, διότι υποχρεώνει τα κράτη-μέλη να ακολουθούν κοινές περιοριστικές οικονομικές πολιτικές, οι οποίες θίγουν τα εισοδήματά τους, αποτελεί ένα βήμα προς την εμβάθυνση της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Για να αντιμετωπίσουν αυτή τη νέα πραγματικότητα, οι ευρωπαίοι εργαζόμενοι πολίτες διαδηλώνουν, εκτός από τις δικές τους πρωτεύουσες, και στις Βρυξέλλες εναντίον της ευρωπαϊκής πλέον πολιτικής λιτότητας, όπως συνέβη πρόσφατα με τη διοργάνωση μεγάλης ευρωπαϊκής διαδήλωσης. Οι ευρωπαίοι εργαζόμενοι πολίτες αντιλαμβάνονται ότι το κέντρο εξουσίας μετακινείται από το εθνικό επίπεδο στο ευρωπαϊκό, από τις πρωτεύουσες των κρατών-μελών της ευρωζώνης στην «πρωτεύουσα» της ευρωζώνης, τις Βρυξέλλες. Αισθάνονται δηλαδή ότι η πολιτική ευθύνη για την εφαρμοζόμενη περιοριστική πολιτική δεν ανήκει πλέον αποκλειστικά στις εθνικές τους κυβερνήσεις, αλλά και σε ένα υπερεθνικό ευρωπαϊκό όργανο.

Η οικονομική κρίση φαίνεται, συνεπώς, να δημιουργεί προϋποθέσεις εμβάθυνσης της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης, εφόσον τόσο η οικονομική πολιτική τείνει να ασκείται πλέον σε ευρωπαϊκό επίπεδο όσο και οι ευρωπαίοι πολίτες τείνουν να διεκδικούν αλλαγή αυτής της πολιτικής, όχι μόνο από την εθνική πολιτική εξουσία, αλλά και από την ευρωπαϊκή. 

Τίθενται, ωστόσο, τρία τουλάχιστον κρίσιμα ερωτήματα: 1. Κατά πόσον οι λιγότερο αναπτυγμένες χώρες-μέλη μπορούν να εφαρμόσουν την ίδια ευρωπαϊκή περιοριστική οικονομική πολιτική, όπως οι περισσότερο ανεπτυγμένες; 2. Κατά πόσον η διαμορφούμενη ευρωπαϊκή εξουσία, η οποία εφαρμόζει συγκεκριμένη πολιτική, διαθέτει δημοκρατική νομιμοποίηση ανάλογη μ' αυτήν των εθνικών κυβερνήσεων; 3. Πώς οι ευρωπαίοι πολίτες, οι οποίοι διαφωνούν με την ευρωπαϊκή πολιτική λιτότητας, αν είναι ή γίνουν πλειοψηφία, μπορούν να διαμορφώσουν με δημοκρατικές διαδικασίες μια διαφορετική οικονομική πολιτική, χωρίς τη διαμεσολάβηση των εθνικών κυβερνήσεων, εφόσον το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο δεν μπορεί ακόμη να διαδραματίσει κυρίαρχο ρόλο στην ευρωπαϊκή πολιτική σκηνή;

*Καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών

Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 10/10/2010