Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗ*
Η κατάρρευση της κυβέρνησης της Νέας Δημοκρατίας ήταν ξαφνική και ταχύτατη. Ο θόρυβος της πτώσης εκκωφαντικός. Η επικοινωνιακή πολιτική που είχε ως πρόσχημα τη διαφάνεια και την «επανίδρυση» του κράτους τελικά κατάρρευσε.
Η ιστορία ξεκίνησε (ήδη από την εποχή της αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση Σημίτη) με τον υποτιθέμενο πόλεμο κατά της διαπλοκής, απογειώθηκε από τον «Μπαϊρακτάρη» και την απογραφή, μεσουράνησε εν μέσω της εικονικής πραγματικότητας της επανίδρυσης του κράτους και των μεταρρυθμίσεων και κατέπεσε στους βατοπεδινούς βάλτους του γιγάντιου δημόσιου χρέους, του τρομακτικού δημοσιονομικού ελλείμματος, της μηδένισης της διεθνούς παρουσίας της χώρας, της φοροδιαφυγής και «φοροαποφυγής», σκορπώντας πάνω μας τη στάχτη από τις φωτιές και τα θύματα της ανικανότητας και ανευθυνότητας αλλά και από τα συντρίμμια του επανιδρυμένου κράτους.
Η πραγματική πολιτική καλείται σήμερα να υπερβεί το τέλμα της επικοινωνιακής πολιτικής. Το στοίχημα του Γιώργου Παπανδρέου είναι μεγάλο, όπως μεγάλες είναι και οι προσδοκίες.
Το πολιτικό μας σύστημα φέρει ένα στίγμα. Το στίγμα των πελατειακών σχέσεων που συγκρότησαν το ανορθολογικό περιεχόμενο του τρόπου λειτουργίας του πολιτικού συστήματος, τον αμοραλισμό των κοινωνικών σχέσεων και τις αδυναμίες συγκρότησης μιας μακροπρόθεσμης οικονομικής στρατηγικής. Ένα στίγμα που καθόρισε την παθογένεια της σχέσης δημοσίου-ιδιωτικού και την ανικανότητα δημιουργίας συγκριτικών πλεονεκτημάτων, ώστε να καταστήσει την ελληνική οικονομία παραγωγική και ανταγωνιστική κι όχι απλώς μεταπρατική και καταναλωτική. Οι πελατειακές σχέσεις είναι αυτές οι οποίες τελικά καθορίζουν την πολιτική μας κουλτούρα.
Το όχημα διαχείρισης αυτών των πελατειακών σχέσεων ήταν και είναι η δημόσια διοίκηση, η οποία, ως υλική συμπύκνωση της λογικής των πελατειακών σχέσεων, συγκροτείται ως ένα αντιαναπτυξιακό, αντιπαραγωγικό, αναξιόπιστο, γραφειοκρατικό, πληθωρικό κράτος που στηρίζεται στη χαοτική και αντιφατική πολυνομία (γι' αυτό και γραφειοκρατικό) της συναλλαγής και των πελατειακών σκοποθεσιών του εκάστοτε «σοφού» νομοθέτη-διεκπεραιωτή της εξουσιαστικής βούλησης της εκτελεστικής εξουσίας.
Μετά τη μεταπολίτευση η συντηρητική παράταξη, πιστή στην παράδοση του τρόπου διαχείρισης της εξουσίας που γνώριζε, χρησιμοποίησε το κράτος ως το εργαλείο της επιβολής της εξουσίας της, έστω και αν ο πραγματισμός του Κωνσταντίνου Καραμανλή οδήγησε τη χώρα στη μεγαλύτερη μεταπολεμική της επιτυχία. Στην ένταξη δηλαδή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, η οποία ολοκληρώθηκε με την ένταξη στην ευρωζώνη από την κυβέρνηση Σημίτη. Βέβαια, η κατάρρευση της δικτατορίας είχε ήδη αποθεμελιώσει το μετεμφυλιακό «κράτος των εθνικοφρόνων».
Υπό αυτές τις συνθήκες η οργάνωση του ΠΑΣΟΚ σε μαζικό πολυεπίπεδα οργανωμένο κόμμα εξουσίας ήταν η μόνη επιλογή που είχε ο Ανδρέας Παπανδρέου (επιλογή που είχαν ακολουθήσει κατά την εμφάνισή τους όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη, ώστε να αντιμετωπίσουν το αυταρχικό κράτος) για να σπάσει τους μηχανισμούς αποκλεισμού και να ανατρέψει τη μέχρι τότε λογική του συστήματος διακυβέρνησης.
Η επιτυχία του σχεδίου άλλαξε τους όρους του παιχνιδιού και οδήγησε τη Ν.Δ. στην αντιγραφή του μοντέλου, χωρίς όμως ο συντηρητικός χώρος να μπορέσει να ξεπεράσει το σύνδρομο των (τοπικιστικών) πελατειακών κύκλων των «βαρόνων» που συγκροτούσαν και συγκροτούν τους πυλώνες της ιεραρχικής οργάνωσης του κόμματος.
Αλλά και στον προοδευτικό χώρο η πελατειακή λογική του πολιτικού συστήματος απεδείχθη ισχυρότερη και σύντομα προσαρμόστηκε στις νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η οργάνωση του μαζικού πολυσυλλεκτικού κόμματος. Το κόμμα ενεπλάκη στο κράτος και, σταδιακά, διά της αλληλοπροσαρμογής, λειτούργησε ως υλική βάση αναπαραγωγής του.
Οι κάποιες προσπάθειες υπέρβασης αυτής της συνύφασης από την κυβέρνηση Σημίτη ανετράπησαν άμεσα από την κυβέρνηση της «επανίδρυσης», η οποία, με σύμμαχο την απόλυτη αδράνεια και την επανασύσταση των πελατειακών της δικτύων, επανέφερε τα πράγματα περίπου στην οργανωτική λογική της δεκαετίας του '50.
Ο εξορθολογισμός του κράτους και της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης περνάει πλέον αναγκαστικά από την αποτροπή της εκ νέου υιοθέτησης των «νεοπελατειακών» δικτύων.
Τα πρώτα δείγματα είναι θετικά: Η πρωτοβουλία για την κωδικοποίηση της νομοθεσίας εισάγει μια διαδικασία υπέρβασης της γραφειοκρατίας, η προκήρυξη των θέσεων των γενικών και ειδικών γραμματέων σηματοδοτεί προς τους επίδοξους επιδρομείς ότι η πεπατημένη δεν είναι πια τόσο εύκολη, ενώ ο λόγος του πρωθυπουργού, σε απόλυτη αντίθεση προς τη στομφώδη κενότητα του προκατόχου του, αναφέρεται στη συμμετοχή, στα δικαιώματα, στην υπενθύμιση, τελικά, ότι η δημοκρατία δεν είναι λαφυραγωγία.
Η εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήματος (όχι μόνο στη χώρα μας) σε ένα συγκεντρωτικό πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα υποκρύπτει μεν μεγάλους κινδύνους αλλά υπό τους όρους της σημερινής συγκυρίας δίνει τη δυνατότητα στον νέο πρωθυπουργό να πάρει αποφάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε ανατροπή του σκηνικού και στο κράτος και στο κόμμα. Προϋπόθεση είναι θαρραλέες αποφάσεις αλλά και αυτοσυγκράτηση, ώστε η κανονιστική δύναμη του πραγματικού της πελατειακής λογικής να μην εξέλθει και πάλι νικήτρια. Πρόκειται, τελικά, για το στοίχημα της αλλαγής της πολιτικής κουλτούρας της χώρας μας.
Η ιστορία ξεκίνησε (ήδη από την εποχή της αντιπολίτευσης στην κυβέρνηση Σημίτη) με τον υποτιθέμενο πόλεμο κατά της διαπλοκής, απογειώθηκε από τον «Μπαϊρακτάρη» και την απογραφή, μεσουράνησε εν μέσω της εικονικής πραγματικότητας της επανίδρυσης του κράτους και των μεταρρυθμίσεων και κατέπεσε στους βατοπεδινούς βάλτους του γιγάντιου δημόσιου χρέους, του τρομακτικού δημοσιονομικού ελλείμματος, της μηδένισης της διεθνούς παρουσίας της χώρας, της φοροδιαφυγής και «φοροαποφυγής», σκορπώντας πάνω μας τη στάχτη από τις φωτιές και τα θύματα της ανικανότητας και ανευθυνότητας αλλά και από τα συντρίμμια του επανιδρυμένου κράτους.
Η πραγματική πολιτική καλείται σήμερα να υπερβεί το τέλμα της επικοινωνιακής πολιτικής. Το στοίχημα του Γιώργου Παπανδρέου είναι μεγάλο, όπως μεγάλες είναι και οι προσδοκίες.
Το πολιτικό μας σύστημα φέρει ένα στίγμα. Το στίγμα των πελατειακών σχέσεων που συγκρότησαν το ανορθολογικό περιεχόμενο του τρόπου λειτουργίας του πολιτικού συστήματος, τον αμοραλισμό των κοινωνικών σχέσεων και τις αδυναμίες συγκρότησης μιας μακροπρόθεσμης οικονομικής στρατηγικής. Ένα στίγμα που καθόρισε την παθογένεια της σχέσης δημοσίου-ιδιωτικού και την ανικανότητα δημιουργίας συγκριτικών πλεονεκτημάτων, ώστε να καταστήσει την ελληνική οικονομία παραγωγική και ανταγωνιστική κι όχι απλώς μεταπρατική και καταναλωτική. Οι πελατειακές σχέσεις είναι αυτές οι οποίες τελικά καθορίζουν την πολιτική μας κουλτούρα.
Το όχημα διαχείρισης αυτών των πελατειακών σχέσεων ήταν και είναι η δημόσια διοίκηση, η οποία, ως υλική συμπύκνωση της λογικής των πελατειακών σχέσεων, συγκροτείται ως ένα αντιαναπτυξιακό, αντιπαραγωγικό, αναξιόπιστο, γραφειοκρατικό, πληθωρικό κράτος που στηρίζεται στη χαοτική και αντιφατική πολυνομία (γι' αυτό και γραφειοκρατικό) της συναλλαγής και των πελατειακών σκοποθεσιών του εκάστοτε «σοφού» νομοθέτη-διεκπεραιωτή της εξουσιαστικής βούλησης της εκτελεστικής εξουσίας.
Μετά τη μεταπολίτευση η συντηρητική παράταξη, πιστή στην παράδοση του τρόπου διαχείρισης της εξουσίας που γνώριζε, χρησιμοποίησε το κράτος ως το εργαλείο της επιβολής της εξουσίας της, έστω και αν ο πραγματισμός του Κωνσταντίνου Καραμανλή οδήγησε τη χώρα στη μεγαλύτερη μεταπολεμική της επιτυχία. Στην ένταξη δηλαδή στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα, η οποία ολοκληρώθηκε με την ένταξη στην ευρωζώνη από την κυβέρνηση Σημίτη. Βέβαια, η κατάρρευση της δικτατορίας είχε ήδη αποθεμελιώσει το μετεμφυλιακό «κράτος των εθνικοφρόνων».
Υπό αυτές τις συνθήκες η οργάνωση του ΠΑΣΟΚ σε μαζικό πολυεπίπεδα οργανωμένο κόμμα εξουσίας ήταν η μόνη επιλογή που είχε ο Ανδρέας Παπανδρέου (επιλογή που είχαν ακολουθήσει κατά την εμφάνισή τους όλα τα σοσιαλδημοκρατικά κόμματα στην Ευρώπη, ώστε να αντιμετωπίσουν το αυταρχικό κράτος) για να σπάσει τους μηχανισμούς αποκλεισμού και να ανατρέψει τη μέχρι τότε λογική του συστήματος διακυβέρνησης.
Η επιτυχία του σχεδίου άλλαξε τους όρους του παιχνιδιού και οδήγησε τη Ν.Δ. στην αντιγραφή του μοντέλου, χωρίς όμως ο συντηρητικός χώρος να μπορέσει να ξεπεράσει το σύνδρομο των (τοπικιστικών) πελατειακών κύκλων των «βαρόνων» που συγκροτούσαν και συγκροτούν τους πυλώνες της ιεραρχικής οργάνωσης του κόμματος.
Αλλά και στον προοδευτικό χώρο η πελατειακή λογική του πολιτικού συστήματος απεδείχθη ισχυρότερη και σύντομα προσαρμόστηκε στις νέες συνθήκες που διαμόρφωσε η οργάνωση του μαζικού πολυσυλλεκτικού κόμματος. Το κόμμα ενεπλάκη στο κράτος και, σταδιακά, διά της αλληλοπροσαρμογής, λειτούργησε ως υλική βάση αναπαραγωγής του.
Οι κάποιες προσπάθειες υπέρβασης αυτής της συνύφασης από την κυβέρνηση Σημίτη ανετράπησαν άμεσα από την κυβέρνηση της «επανίδρυσης», η οποία, με σύμμαχο την απόλυτη αδράνεια και την επανασύσταση των πελατειακών της δικτύων, επανέφερε τα πράγματα περίπου στην οργανωτική λογική της δεκαετίας του '50.
Ο εξορθολογισμός του κράτους και της λειτουργίας της δημόσιας διοίκησης περνάει πλέον αναγκαστικά από την αποτροπή της εκ νέου υιοθέτησης των «νεοπελατειακών» δικτύων.
Τα πρώτα δείγματα είναι θετικά: Η πρωτοβουλία για την κωδικοποίηση της νομοθεσίας εισάγει μια διαδικασία υπέρβασης της γραφειοκρατίας, η προκήρυξη των θέσεων των γενικών και ειδικών γραμματέων σηματοδοτεί προς τους επίδοξους επιδρομείς ότι η πεπατημένη δεν είναι πια τόσο εύκολη, ενώ ο λόγος του πρωθυπουργού, σε απόλυτη αντίθεση προς τη στομφώδη κενότητα του προκατόχου του, αναφέρεται στη συμμετοχή, στα δικαιώματα, στην υπενθύμιση, τελικά, ότι η δημοκρατία δεν είναι λαφυραγωγία.
Η εξέλιξη του κοινοβουλευτικού συστήματος (όχι μόνο στη χώρα μας) σε ένα συγκεντρωτικό πρωθυπουργοκεντρικό σύστημα υποκρύπτει μεν μεγάλους κινδύνους αλλά υπό τους όρους της σημερινής συγκυρίας δίνει τη δυνατότητα στον νέο πρωθυπουργό να πάρει αποφάσεις που μπορεί να οδηγήσουν σε ανατροπή του σκηνικού και στο κράτος και στο κόμμα. Προϋπόθεση είναι θαρραλέες αποφάσεις αλλά και αυτοσυγκράτηση, ώστε η κανονιστική δύναμη του πραγματικού της πελατειακής λογικής να μην εξέλθει και πάλι νικήτρια. Πρόκειται, τελικά, για το στοίχημα της αλλαγής της πολιτικής κουλτούρας της χώρας μας.
* Ο ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΑΡΑΛΑΜΠΗΣ είναι καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης του Πανεπιστημίου Αθηνών και πρόεδρος της Ελληνικής Εταιρείας Πολιτικής Επιστήμης.
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 18/10/2009
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου