«Η επιθυμία να αισθάνονται ασφαλείς είναι κοινή σε όλους τους ανθρώπους και ίσως όχι μόνον σε αυτούς. Κάποτε την αποκαλούσαν "ένστικτο της επιβίωσης". Για τους ανθρώπους όμως η επιβίωση έχει ένα νόημα πολύ ευρύτερο από εκείνο που έχει για τα άλλα ζώα.
Συμπεριλαμβάνει και τη διάσωση της κοινωνικής τους κατάστασης και της αξιοπρέπειάς τους μπροστά στους κινδύνους της αποτυχίας και της ταπείνωσης. Σήμερα οι κίνδυνοι για τη φυσική επιβίωση και εκείνοι που πηγάζουν από τις παραξενιές της φύσης δεν είναι τόσο σοβαροί όσο ήταν στο παρελθόν. Οι λύκοι έχουν χαθεί από τα δάση, επινοήθηκαν φάρμακα που θεραπεύουν τις ασθένειες που άλλοτε θεωρούνταν ανίατες, υπάρχουν τα παυσίπονα κ.λπ. Εχει μεγαλώσει όμως η ανησυχία ότι θα χάσουμε την κοινωνική μας ταυτότητα, ότι θα υποστούμε ταπεινώσεις και ότι θα δούμε να ποδοπατιέται η αξιοπρέπειά μας.
Σήμερα ο τρόπος με τον οποίο κερδίζουμε τα προς το ζην, οι αξίες του επαγγελματισμού, η αξιολόγηση που κάνει η κοινωνία στις αρετές και στις επιτυχίες, οι προσωπικοί δεσμοί και τα κεκτημένα δικαιώματα, όλα αυτά είναι εύθραυστα, προσωρινά και ανακλητά. Και κανείς δεν γνωρίζει πότε και από πού θα έρθει το μοιραίο πλήγμα.
Αυτό που κάνει επομένως τους κινδύνους φαινομενικά σοβαρότερους είναι η δυσκολία να τους εντοπίσουμε και επομένως να τους αποφύγουμε και να τους καταπολεμήσουμε.
Φοβόμαστε έτσι τους μετανάστες, επειδή οι πιο τρομερές απειλές είναι σήμερα κρυμμένες σε έναν παγκόσμιο κρανίου τόπο. Είναι τρομερές επειδή δεν μπορούμε να τις διαγνώσουμε και επομένως τοποθετούνται πέρα από τα δικά μας φτωχικά μέσα άμυνας (για παράδειγμα, άπληστα κεφάλαια, περιπλανώμενα ή ανταγωνιζόμενα, που είναι σε θέση να μας στερήσουν τη θέση εργασίας μας και τα εισοδήματά μας, οι τρομοκράτες, το οργανωμένο έγκλημα, οι επιδημίες).
Οι μετανάστες είναι η ενσάρκωση των αδιόρατων φόβων. Είναι η μοναδική εμπροσθοφυλακή που είναι ορατή διά γυμνού οφθαλμού και που μπορούμε να την αγγίξουμε με το χέρι μας. Είναι, όπως έλεγε ο Μπέρτολντ Μπρεχτ, οι προάγγελοι των κακών ειδήσεων. Αναγγέλλουν πόσο εύθραυστη είναι η ύπαρξή μας. Και, καθώς είναι εδώ, πλάι μας, μπορούμε τελικά να προσπαθήμε να κάνουμε κάτι "συγκεκριμένο" για να αναχαιτίσουμε τον κίνδυνο. Κλείνοντάς τους στα στρατόπεδα προσφύγων ή απελαύνοντάς τους, "καίμε το σκιάχτρο των εχθρικών δυνάμεων". Αποφορτίζουμε έτσι την ένταση, αλλά δεν επιλύουμε κανένα πρόβλημα».
Ένας άλλος μεγάλος φόβος της εποχής μας είναι η τρομοκρατία. Γιατί όμως γίνεται τόσος λόγος για την τρομοκρατία, ενώ τα θύματά της δεν είναι και τόσο πολλά;
«Σε αυτό ακριβώς -σημειώνει ο Μπάουμαν- στηρίζεται η στρατηγική των τρομοκρατών. Είναι βέβαιοι ότι οι ενέργειές τους θα δημιουργήσουν περισσότερο ψυχολογικό και ηθικό αποτέλεσμα με τη συζήτηση που θα γίνει γι' αυτές, παρά με τα συγκεκριμένα αποτελέσματα και τις ζημιές που θα προκαλέσουν τα πρωτόγονα όπλα τους. Οι τρομοκράτες μπορούν να βασίζονται στη συνεργασία των μέσων μαζικής επικοινωνίας, που προβάλλουν σε παγκόσμια κλίμακα τις τοπικές τους δράσεις. Μπορούν να βασίζονται σε ισχυρούς στρατούς, που, σε αντίποινα γι' αυτές τις δράσεις, θα σπείρουν καταστροφή και μίσος, προμηθεύοντας στους τρομοκράτες στρατιές νέων οπαδών. Μπορούν να βασίζονται στις κυβερνήσεις, που βλέπουν στις τρομοκρατικές ενέργειες μιαν ευκαιρία για να καταδείξουν ότι επαγρυπνούν και είναι αποτελεσματικές και να κερδίσουν την επιδοκιμασία των εκλογέων».
Η 11η Σεπτεμβρίου, τα τσουνάμι, ο τυφώνας «Κατρίνα» δείχνουν πόσο ευάλωτος είναι ο πολιτισμός μας: «Θα ήταν ωραίο -συνεχίζει ο Μπάουμαν- να μπορούμε να νομίζουμε ότι ο πολιτισμός μας βαδίζει προς το βασίλειο του λόγου και της ηθικής, έστω και με κάποια ατυχήματα στη διαδρομή. Δεν είναι, όμως, έτσι. Ορισμένοι υποστηρίζουν ότι οι αυθάδεις φιλοδοξίες της νεωτερικότητας άρχισαν με το σοκ που προκλήθηκε τον 18ο αιώνα από τον σεισμό της Λισαβόνας. Μια φύση τυφλή, στερούμενη κάθε ορθολογικότητας, αδιάφορη για τις διακρίσεις ανάμεσα σε αμαρτία και αρετή, ανάμεσα σε αξία και ενοχή, πλήττει αδιακρίτως. Χρειάζεται, επομένως, να αναχαιτίσουμε τη δύναμη των φυσικών στοιχείων, να υποχρεώσουμε τη φύση να εφαρμόζει τις έννοιες του καλού και του κακού. Και, με τη βοήθεια του λόγου και της τεχνικής, η ανθρωπότητα θα προσδώσει μιαν ηθική τάξη σε ένα μη ηθικό χάος.
Τα αποτελέσματα όμως είναι διαφορετικά από τις προθέσεις. Δεν κατορθώσαμε να πείσουμε τη φύση να υπακούσει στην ανθρώπινη φαντασία. Ωστόσο, οι συνέπειες των ενεργειών μας -που είναι αψεγάδιαστες από τεχνική άποψη- μας πλήττουν με μιαν ανορθολογική σκληρότητα, σκληρότητα που μέχρι τώρα αποδίδαμε μόνο στη φύση. Το πρόβλημα έγκειται στο γεγονός ότι, παρά τα πρόδηλα αποτελέσματα, δεν έπαψαν ποτέ οι υποσχέσεις ότι μπορούμε να μεταθέσουμε στην τεχνική και στα προϊόντα της το καθήκον να επιλύει τα ανθρώπινα προβλήματα και οι φιλοδοξίες μετασχηματισμού του κόσμου (και των κατοίκων του) με βάση τις επιταγές του επιστημονικο-τεχνικού λόγου. Σήμερα το κράτος αναθέτει τα καθήκοντά του στις δυνάμεις της αγοράς, που είναι ανώνυμες και απρόσωπες. Συνεπώς τα καθήκοντα που είναι ζωτικής σημασίας για τη λειτουργία και το μέλλον της κοινωνίας ξεφεύγουν από την εποπτεία της πολιτικής και επομένως από κάθε δημοκρατικό έλεγχο. Το αποτέλεσμα: αδυνατίζει το αίσθημα της κοινότητας και κατακερματίζεται η κοινωνική αλληλεγγύη...»
Από τον ΘΑΝΑΣΗ ΓΙΑΛΚΕΤΣΗ
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 20/01/2008
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 20/01/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου