ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΑΡΒΑΝΙΤΟΠΟΥΛΟΣ
ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ ΤΟΥ ΠΑΝΤΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ
Οι διανοούμενοι πρέπει να ξαναγίνουν οι φυσικοί υπερασπιστές των αξιών
της ελευθερίας, της δικαιοσύνης, της αλήθειας και της λογικής
Η σχέση διανόησης και πολιτικής δεν υπήρξε εύκολη ούτε ανώδυνη.
Στη διαδρομή του χρόνου και ανάλογα με τις πολιτικές συνθήκες ή την περιρρέουσα διανοητική ατμόσφαιρα υπήρξαν περιπτώσεις που η πολιτική επεδίωξε να χειραγωγήσει τη διανόηση και περιστάσεις που η διανόηση αποπειράθηκε να ποδηγετήσει την πολιτική. Τα αποτελέσματα ήταν πάντοτε αρνητικά. Όταν η πολιτική επιχειρούσε να ελέγξει τη διανόηση, κατέληγε να στερεί τον εαυτό της από το πολύτιμο οξυγόνο της κριτικής και της διαρκούς αναζήτησης. Όταν η διανόηση επιχειρούσε να καθοδηγήσει την πολιτική, θυσίαζε την αυτονομία της καθιστάμενη η ίδια εργαλείο εξουσιαστικών επιδιώξεων και σκοπιμοτήτων.
Σε αυτές τις περιπτώσεις η διανόηση αποτύγχανε να συλλάβει τις κυοφορούμενες αλλαγές στον κοινωνικό και πολιτικό περίγυρο και κατέληγε δογματική και ξεπερασμένη.
Σήμερα, σε μια εποχή που σε παγκόσμια κλίμακα συντελούνται ραγδαίες ανακατατάξεις και αλλαγές και που όλες οι «μεγάλες ιδεολογικές αφηγήσεις» αποδείχθηκαν χίμαιρες, οι σχέσεις διανόησης και πολιτικής βρίσκονται σε ένα νέο σημείο καμπής. Η κρίση της πολιτικής συναντάται με την αμηχανία της διανόησης να ανατάμει κριτικά τους καιρούς μας και να προτείνει μια νέα συγκροτημένη αφήγηση για το αύριο που, αν όχι να ανοίγει νέους δρόμους, τουλάχιστον να δείχνει μια νέα ελπιδοφόρα κατεύθυνση.
σύμπτωση της κρίσης της πολιτικής με την αμηχανία της διανόησης δεν προέκυψε τυχαία. Υπήρξε συνέπεια μιας στρεβλής σχέσης που επί δεκαετίες αναπτύχθηκε ανάμεσα σε ένα μέρος της πολιτικής και σε ένα τμήμα της διανόησης και οδήγησε στην εκατέρωθεν διαμόρφωση μιας ιδιότυπης αντίληψης «συνδιαχείρισης» της δημόσιας σφαίρας. Σε κάποιες μάλιστα περιπτώσεις, όπως αυτές των ολοκληρωτικών καθεστώτων, και της ίδιας της πολιτικής εξουσίας. Με αποτέλεσμα, όχι μόνο να ανατραπούν κρίσιμες και ευαίσθητες μεταξύ τους ισορροπίες, αλλά τελικά να καταστούν και οι δύο μέρος του ίδιου προβλήματος.
Η ελληνική περίπτωση είναι εύγλωττη και αποκαλυπτική από πολλές απόψεις. Η χώρα μας σήμερα είναι βυθισμένη σε μια βαθιά και πολύπλευρη κρίση, της οποίας η οικονομική διάσταση είναι απλώς η ορατή όψη του «παγόβουνου». Εν μέσω της κρίσης αυτής, δεν αναδεικνύεται μόνο η αδυναμία του πολιτικού συστήματος να την αντιμετωπίσει αλλά και η αμηχανία των διανοουμένων, κατ’ αρχήν να την κατανοήσουν σε όλες τις διαστάσεις της, εν συνεχεία να τη σημασιολογήσουν και να την αποτιμήσουν κριτικά και τέλος να διατυπώσουν δημόσια τον αντίλογο τους και να αρθρώσουν μια πειστική εναλλακτική πρόταση για την υπέρβασή της.
Η αδυναμία πολιτικής και δια νόησης να σταθούν μπροστά στην κρίση, η πρώτη αυτοκριτικά και η δεύτερη κριτικά, αν ιδωθεί αποστασιοποιημένα, έρχεται να επιρρώσει και στην ελληνική περίπτωση αυτό που προελέχθη: ότι, δηλαδή, και στη χώρα μας ένα μέρος της πολιτικής και ένα τμήμα της διανόησης λειτούργησαν τις τρεις τουλάχιστον τελευταίες δεκαετίες διαπνεόμενες από μια αντίληψη «συνδιαχείρισης» της δημόσιας σφαίρας. Με μοιραίο επακόλουθο σήμερα να τελούν και οι δύο υπό το σύνδρομο της «συνυπαιτιότητας» μπροστά σε ότι έχει συμβεί αλλά και για ότι πρόκειται ενδεχομένως να ακολουθήσει.
Είναι προφανές ότι όσο η στάση αυτή παρατείνεται τόσο η κρίση θα κλιμακώνεται και θα επιδεινώνεται. Και μέσα στις συνθήκες που επικρατούν σήμερα στη χώρα μας είναι ηθικό χρέος του τμήματος εκείνου της κριτικής διανόησης που ούτε συνδιαχειρίστηκε την εξουσία ούτε συνήργησε στο επίπεδο της διαχείρισης των συμβόλων στη δημιουργία αυ τής της κατάστασης να αναλάβει την αναγκαία πρωτοβουλία για να σπάσει ο φαύλος κύκλος που κρατάει τη χώρα μας δέσμια αναχρονιστικών δομών, παρωχημένων αντιλήψεων και ξεπερασμένων πρακτικών. Αν η διανόηση τολμήσει, είναι σίγουρο ότι η πολιτική θα βρει τον βηματισμό της και θα ακολουθήσει. Για να συμβεί όμως αυτό, θα πρέπει η διανόηση να συνειδητοποιήσει ότι η αναταραχή που υφίσταται η κοινωνία μας θέτει στον καθένα το πρόβλημα του
νοήματος της ζωής και σε όλους το πρόβλημα του είδους της νέας κοινωνίας που επιθυμούμε και μπορούμε να συγκροτήσουμε. Και σε αυτά τα δύο πελώρια ζητήματα είναι η διανόηση που πρέπει να ανοίξει τη συ ζήτηση για τις απαντήσεις.
Προκειμένου να ξεπεραστεί η σημερινή βαθιά και πολύπλευρη ελληνική κρίση θα πρέπει οι διανοούμενοι να
ξαναγίνουν φυσικοί υπερασπιστές και κήρυκες των αξιών της δικαιοσύνης, της αλήθειας, της λογικής και της ελευθερίας, που είναι ευθύνη τους να διαφυλάττουν. Πρέπει, τέλος, πολιτική και διανόηση να βρουν ξανά την αυτονομία τους σε μια υγιή διαλεκτική σχέση όπου οι ρόλοι τους θα είναι διακριτοί αλλά συμπληρωματικοί.
Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜΑ ΙΔΕΩΝ Τεύχος 42 - 02/10/2010
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου