Του ΤΖΟΡΤΖΙΟ ΡΟΥΦΑΛΟ*
Μα γιατί οι άνθρωποι έχουν αρχίσει να απεχθάνονται τόσο έντονα τους πολιτικούς που οι ίδιοι έχουν εκλέξει; Ευθύνονται οι πολιτικοί; Ευθύνονται οι πολίτες;
Το ερώτημα το θέτει ο «Economist». Και, προς έκπληξή μας, δίνει τη δεύτερη απάντηση: ευθύνονται οι πολίτες. Γιατί;
Πρώτα απ' όλα τα γεγονότα. Είναι γεγονός ότι οι δημοκρατικοί πολιτικοί απολάμβαναν πάντοτε -από τον Περικλή κι έπειτα- μια γερή δόση ανυποληψίας και δυσαρέσκειας από μέρους των συμπολιτών τους.
Με δυο λόγια, η αδιαφορία για την πολιτική είναι πολύ παλιό φαινόμενο. Είναι συνυφασμένη με τη δημοκρατία. Ή, αν θέλετε, είναι η αναπόφευκτη γκρίνια της. Αλλά είναι επίσης γεγονός ότι η γκρίνια υποσκελίζει ήδη τον λόγο. Και παράγει τρία παράξενα γεγονότα.
Το πρώτο είναι ότι οι κυβερνήσεις, ακόμη και εκείνες που κατορθώνουν να μακροημερεύουν, περιβάλλονται από μιαν ατμόσφαιρα τόσο πυκνής δυσπιστίας και ανυποληψίας, ώστε γίνεται σχεδόν αδύνατο να κυβερνήσουν.
Το δεύτερο είναι το κυμαινόμενο καπρίτσιο με το οποίο οι διάφοροι ηγέτες αναδεικνύονται και αποκαθηλώνονται μέσα σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα.
Το τρίτο είναι ότι όλο και πιο συχνά οι άνθρωποι βγάζουν τους ηγέτες τους όχι από το καπέλο των επαγγελματιών της πολιτικής, αλλά από το μαγικό καπέλο των προσωπικοτήτων που είχαν επιτυχία σε άλλα επαγγέλματα και ιδιαίτερα στον κόσμο των επιχειρήσεων και της οικονομίας.
Αυτά είναι τα γεγονότα που παρουσιάζονται όλο και πιο συχνά στις ώριμες δυτικές δημοκρατίες, από τις Ηνωμένες Πολιτείες ώς την Ιταλία, από τη Γαλλία ώς τη Μεγάλη Βρετανία (πολύ λιγότερο στη Γερμανία), για να μη μιλήσουμε για τις νέες και ταραχώδεις δημοκρατίες της μετακομμουνιστικής Ανατολικής Ευρώπης. Και οι αιτίες;
Ο «Economist» εντοπίζει δύο: την αντικειμενική ανασφάλεια που πλήττει τις κοινωνίες μας, καθιστώντας τες ανήσυχες. Και, κυρίως, τις επίμονες εγωιστικές αξιώσεις ατόμων και κοινωνικών ομάδων, που δημιουργούν υπερβολικές και αλληλοσυγκρουόμενες προσδοκίες. Εδώ βρίσκεται το πρόβλημα: στην άρνηση των κυβερνώμενων να κυβερνηθούν.
Και η θεραπεία δεν μπορεί να είναι λιγότερη διακυβέρνηση. Αντίθετα, πρέπει να είναι πιο υπεύθυνη συμμετοχή στη διακυβέρνηση κυρίως σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο. Χρειάζεται να φέρουμε τη διακυβέρνηση πιο κοντά στον λαό. Αποκέντρωση, συμμετοχή. Ωραίες λέξεις! Αλλά...
Είναι γεγονός ότι η ζωή των πολύπλοκων κοινωνιών μας έχει γίνει πιο ανασφαλής.
Αυτό συμβαίνει σίγουρα στις Ηνωμένες Πολιτείες, όπου το επίπεδο ανισότητας και βίας υπερβαίνει καθαρά τον μέσο όρο των άλλων αναπτυγμένων χωρών και όπου το ποσοστό πολιτικής συμμετοχής είναι κατά πολύ χαμηλότερο. Αλλά το παράδοξο του πλούτου που συνοδεύεται από ανεργία, περιθωριοποίηση, κοινωνική φτώχεια, είναι κοινό δεδομένο όλων των αναπτυγμένων χωρών.
Στην κούρσα της ανταγωνιστικής ανάπτυξης λίγοι αισθάνονται ασφαλείς, πάρα πολλοί αγκομαχούν φοβούμενοι ότι θα μείνουν πίσω και πολλοί μένουν πίσω. Η ανάπτυξη δεν είναι ένα συμπόσιο στο οποίο όλοι είναι προσκαλεσμένοι. Είναι ένας μαραθώνιος.
Η ανασφάλεια είναι επομένως ένα αντικειμενικό γεγονός που εξηγεί τη δυσαρέσκεια και την αγωνία. Υπάρχει, έπειτα, και η υποκειμενική πλευρά. Στον μαραθώνιο κανείς δεν βοηθάει τους άλλους. Ολοι διαγκωνίζονται.
Η λογική της αγοράς επιβάλλει παντού να τρέχουμε πιο μπροστά από τους άλλους. Είναι φυσικό οι αυξανόμενες υποκειμενικές προσδοκίες, σε ένα πλαίσιο διογκούμενης ανασφάλειας, να γεννούν πολλές απογοητεύσεις.
Στη δεκαετία του '80 το μήνυμα ήταν τούτο: για να μειωθούν οι προσδοκίες χρειάζεται λιγότερη δημοκρατία.
Σήμερα ο έγκυρος «Economist» μας λέει ότι χρειαζόμαστε περισσότερη δημοκρατία. Ας το χειροκροτήσουμε. Αλλά πώς; Αρκεί να ξανασχεδιάσουμε τους θεσμούς μας στην κατεύθυνση της αποκέντρωσης, προκειμένου οι άνθρωποι να γίνουν πολιτικά υπεύθυνοι; Προκειμένου οι άνθρωποι να συμμετέχουν υπεύθυνα στον δημόσιο βίο, είναι αναγκαίο πάνω απ' όλα να το επιθυμούν. Οι θεσμικές μεταρρυθμίσεις δεν αρκούν.
Ο Κέινς έλεγε: Δεν αρκεί να χαλαρώσουμε το ζωνάρι ώστε ένα υποσιτιζόμενο πρόσωπο να παχύνει. Χρειάζεται οι άνθρωποι να κατανοήσουν το νόημα της αλληλεγγύης και της κοινωνικής στράτευσης. Να κατανοήσουν τα όρια, τους δεσμούς και τον σκοπό.
Με δυο λόγια, χρειάζεται να γίνουν συνειδητοί πολίτες.
Θα θέλαμε, τώρα, να ρωτήσουμε, με όλο τον σεβασμό, τον έγκυρο «Economist»: μπορεί να αποδίδει στους εκλογείς την ευθύνη για το ότι έγιναν απολιτικά ζώα, όταν εκείνες οι «δυνάμεις της αγοράς», που τις επικαλούνται με τόση ειδωλολατρική πίστη τόσο πολλοί εγκυρότατοι ιεροκήρυκες, τους σπρώχνουν ανελέητα προς την απογοήτευση;
Η έμμονη ιδέα της ανάπτυξης, η λατρεία της αγοράς, με δυο λόγια όλα τα είδωλα της «φυλής» και του «θεάτρου», δεν μας ωθούν προς την αντίθετη κατεύθυνση από εκείνη της αλληλεγγύης και της υπευθυνότητας;
Αν οι άνθρωποι βομβαρδίζονται συνεχώς με μηνύματα του τύπου «τα θέλω όλα και ακόμη περισσότερα»· αν προτρέπονται συστηματικά να ταυτίζονται με τα αντικείμενα που κατέχουν (με το δικό τους αυτοκίνητο, με τη δική τους ηλεκτρική συσκευή)· αν προσκαλούνται πιεστικά να «πατήσουν επί πτωμάτων» για να επικρατήσουν · και, ακόμη πιο σοβαρά και καταστροφικά, αν τα υποδείγματα που τους προτείνονται είναι εκείνα της ματαιοδοξίας, της επιθετικότητας, της σκληρότητας και της βίας, με πόση εκλεπτυσμένη υποκρισία θα τους συμβουλεύατε έπειτα να συμπεριφέρονται υπεύθυνα και να επιλέγουν κυβερνώντες, όχι για να τους κανακεύουν και να τους γοητεύουν, αλλά για να κυβερνούν δίκαια και αποτελεσματικά;
Χρειάζεται να φτάσουμε σε ένα βαθύτερο επίπεδο για να αφυπνίσουμε την πολιτική συνείδηση. Σε ένα επίπεδο ηθικό.
*Ο Τζόρτζιο Ρούφαλο είναι οικονομολόγος και πρωταγωνιστεί εδώ και πολλά χρόνια στη θεωρητική και προγραμματική συζήτηση της ιταλικής αριστεράς.
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 17/02/2008
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου