...

...

Κυριακή 16 Ιανουαρίου 2011

Σχέσεις Θρησκείας & Πολιτικής - Η ουδετερότητα του κράτους

Του ΤΖΟΡΤΖ ΚΡΑΟΥΝΤΕΡ*

Τα τελευταία χρόνια, σε πολλά μέρη του κόσμου, παρακολουθούμε ένα είδος επανεπιβολής των θρησκευτικών ιδεών στη δημόσια σφαίρα. Ενα πρόδηλο παράδειγμα είναι η άνοδος του ριζοσπαστικού ισλαμισμού, μαζί ίσως με την επικράτηση, με λιγότερο ριζοσπαστικές μορφές, του Ισλάμ σε πολλές χώρες.
 Σε αυτό το φαινόμενο αντιστοιχεί, ώς ένα βαθμό, η παρατεινόμενη ισχύς της χριστιανικής δεξιάς στις Ηνωμένες Πολιτείες, που ενσαρκώνεται από τις πολιτικές και από τη ρητορική της κυβέρνησης Μπους.
Θα έπρεπε, όμως, η θρησκεία να παίζει μεγαλύτερο ρόλο στη δημόσια συζήτηση; Η παραδοσιακή θέση της φιλελεύθερης δημοκρατίας είναι ότι το να εισάγουμε τη θρησκεία στην πολιτική είναι επικίνδυνο. 
Αυτή η αντίληψη ανάγεται στην εποχή των θρησκευτικών πολέμων στην Ευρώπη, από την οποία κατάγεται το κίνημα υπέρ της θρησκευτικής ανεκτικότητας, που είναι πρόδρομος του φιλελευθερισμού.
Διαπιστώνοντας την καταστροφή που είχε προκαλέσει η προσπάθεια επιβολής της θρησκευτικής ορθοδοξίας στους μη πιστούς, ορισμένοι πρωτοφιλελεύθεροι, όπως ο Λοκ και ο Μπελ, θα αναγνωρίσουν ότι η θρησκεία ήταν πεδίο βαθιών, διχαστικών και μόνιμων συγκρούσεων. Επομένως, το να επιμένουμε παρ' όλα αυτά να επιβάλουμε στους άλλους τη θρησκεία μας είναι ταυτόχρονα σκληρό και μάταιο. 
Η πιο ανθρώπινη και συνετή απάντηση είναι να αποδεχθούμε ότι σε αυτό το θέμα υπάρχει διαφωνία· να αφήσουμε επομένως τις θρησκευτικές πεποιθήσεις στην ιδιωτική συνείδηση και να περιορίσουμε την καταναγκαστική δύναμη του κράτους σε εκείνα τα «δημόσια» ζητήματα - για παράδειγμα, στις βασικές προϋποθέσεις για την προσωπική και συλλογική ασφάλεια - που δημιουργούν πιο εύκολα συναίνεση.
Πρόσφατα, η θεωρία της ανεκτικότητας μετασχηματίστηκε από φιλελεύθερους θεωρητικούς (όπως ο Τζον Ρολς) σε αρχή της «ουδετερότητας του κράτους»: το φιλελεύθερο κράτος διακηρύσσει ότι δεν προωθεί μιαν ιδιαίτερη αντίληψη του αγαθού βίου, είτε αυτή είναι θρησκευτική είτε είναι κοσμική, αλλά ότι θεμελιώνει τις πολιτικές του σε επιχειρήματα που τείχνουν να είναι απολύτως αδιαφιλονίκητα.
Θεωρώ ότι η θέση του φιλελευθερισμού σε σχέση με τη θρησκεία είναι κατά βάση ορθή. Το να εισάγουμε τη θρησκεία στην πολιτική, ιδιαίτερα στις συνταγματικές αρχές και στους θεμελιώδεις θεσμούς, είναι πράγματι επικίνδυνο ακριβώς για τους λόγους που φώτισαν οι φιλελεύθεροι από τον Λοκ ώς τον Ρολς. 
Το ζήτημα όμως δεν εξαντλείται εδώ, επειδή μερικές φορέ τίθεται το ακόλουθο ερώτημα: η φιλελεύθερη θέση δεν είναι και αυτή η ίδια έκφραση μιας ορισμένης αντίληψης του αγαθού, μιας αντίληψης βασιζόμενης στις αξίες της ατομικής ελευθερίας και της ανεκτικότητας; Και αν είναι έτσι, τότε δεν είναι σωστό να υποστηρίξουμε ότι ο φιλελευθερισμός δεν είναι, ή καλύτερα δεν μπορεί να είναι, εντελώς ουδέτερος, αφού βασίζεται σε μια ορισμένη «σφαιρική» ερμηνεία του αγαθού, που θα μπορούσε εύλογα να αμφισβητηθεί από άλλες προοπτικές;
Ολα αυτά είναι ώς ένα βαθμό αληθινά. Είναι αληθινό, για παράδειγμα, το ότι ο φιλελευθερισμός δεν είναι εντελώς ουδέτερος. Κανένα πολιτικό σύστημα όμως δεν είναι εντελώς ουδέτερο από φιλοσοφική και ηθική άποψη. 
Παρ' όλα αυτά ο φιλελευθερισμός μπορεί να καυχιέται για ένα σύστημα αξιών σπάνιας και ασυνήθιστης ευελιξίας, μέσα στο οποίο είναι δυνατή η ειρηνική συμβίωση των διάφορων θρησκευτικών και μη αντιλήψεων. 
Βέβαια, δεν πρόκειται για ένα συμβιβασμό δίχως όρια - υπάρχουν πράγματι πρακτικές που ο φιλελευθερισμός δεν μπορεί να ανεχθεί-, αλλά είναι το καλύτερο που μπορούμε να κάνουμε.
Η θεμελιώδης φιλελεύθερη αξία που καθιστά δυνατά όλα αυτά είναι, κατά τη γνώμη μου, η προσωπική αυτονομία: η δυνατότητα του καθένα να σκέφτεται με τρόπο κριτικό για τον δικό του τρόπο ζωής και επομένως να επιλέγει αυτόνομα τον δικό του τρόπο ζωής (συμπεριλαμβανομένης και της θρησκείας). Σε όσους θεωρούν ότι αυτό είναι ασύμβατο με την θρησκευτική ευαισθησία απαντώ ότι η κριτική σκέψη είναι συμβατή με καθετί, με εξαίρεση τις περισσότερο φονταμενταλιστικές και ανορθολογικές απόψεις. Αν, επομένως, η προσωπική αυτονομία είναι η ουσία του φιλελευθερισμού, τότε ο φιλελευθερισμός είναι συμβατός με το συμβιβασμό με τη θρησκεία. Αλλά το να συμπεριλάβουμε τη θρησκεία δεν ισοδυναμεί με το να επιτρέψουμε να καθορίζει αυτή τις θεμελιώδεις αρχές και τις δημόσιες πολιτικές. Αντίθετα μάλιστα, είναι δυνατό να συμπεριλάβουμε διάφορες θρησκείες μόνο στο βαθμό που αποφεύγουμε ακριβώς αυτό. 
Από την άλλη μεριά, αυτό δεν σημαίνει ότι πρέπει να εμποδίζουμε τους ηγέτες να εκφράζουν δημόσια τις θρησκευτικές τους πεποιθήσεις, υπό τον όρο ότι θα είναι διατεθειμένοι να ανεχθούν τις κριτικές σε αυτές τις πεποιθήσεις και ότι θα είναι σε θέση να δικαιολογούν τις ιδέες τους με όρους στους οποίους μπορούν να έχουν πρόσβαση όλοι οι πολίτες.

*Ο Αυστραλός Τζόρτζ Κράντερ είναι καθηγητής στη Σχολή Πολιτικών και Διεθνών Σπουδών 
του Πανεπιστημίου Finders thw Αδελαϊδας.
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 23/12/2007

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου