Της Χαριτίνη Δίπλα*
Η Ελλάδα ως παράκτιο κράτος έχει κυριαρχικά δικαιώματα διερεύνησης και εκμετάλλευσης των μη βιολογικών και ορισμένων βιολογικών πόρων του βυθού και του υπεδάφους της θάλασσας που αποτελεί την υφαλοκρηπίδα της. Πέραν της ελληνικής αιγιαλίτιδας ζώνης, η ζώνη των υπερκείμενων υδάτων στην υφαλοκρηπίδα της υπάγεται στο καθεστώς της ανοικτής θαλάσσης.
Σύμφωνα με τη Σύμβαση Δικαίου της Θάλασσας, η Ελλάδα δικαιούται να κηρύξει αποκλειστική οικονομική ζώνη (ΑΟΖ) που μπορεί να φτάσει έως τα 200 ν.μ. από τις ακτές. Εάν συμβεί αυτό, η χώρα μας θα μπορεί να ασκήσει κυριαρχικά δικαιώματα εξερεύνησης, εκμετάλλευσης και διαχείρισης σε σχέση με όλους τους βιολογικούς και μη πόρους τόσο των υδάτων όσο και του βυθού της ζώνης αυτής (π.χ. αλιεία). Η ΑΟΖ πρέπει να κηρυχθεί με πράξη εσωτερικού δικαίου, πράγμα που δεν είναι απαραίτητο για την υφαλοκρηπίδα, όπου τα δικαιώματα του παράκτιου κράτους θεμελιώνονται κατά τρόπο αυτόματο. Η κήρυξη της ΑΟΖ αφορά στον τίτλο του παράκτιου κράτους πάνω στη ζώνη αυτή και είναι δικαίωμα που μπορεί να ασκηθεί μονομερώς.
Το παράκτιο κράτος μπορεί να εξαντλήσει όλο το εύρος της συγκεκριμένης ζώνης που δικαιούται κατά το δίκαιο της θάλασσας μόνο στην περίπτωση κατά την οποία δεν υπάρχει επικάλυψη ζωνών με αυτές άλλου κράτους. Εάν υπάρχει επικάλυψη, όπως συμβαίνει στη Μεσόγειο, τότε θα πρέπει να προχωρήσει σε οριοθέτηση με το άλλο ή τα άλλα γειτονικά κράτη. Αν και συνδέονται μεταξύ τους, η ενεργοποίηση του τίτλου και η οριοθέτηση είναι ζητήματα ξεχωριστά και η δεύτερη έπεται χρονικά της πρώτης. Ειδικότερα στο Αιγαίο και τη θαλάσσια περιοχή της Νοτιοανατολικής Μεσογείου βρίσκονται και άλλες χώρε. Οι οριοθετήσεις πραγματοποιούνται είτε κατόπιν συμφωνίας μεταξύ των γειτονικών κρατών είτε, εάν αυτά δεν είναι δυνατόν να προχωρήσουν σε συμφωνία, με υποβολή της διαφοράς σε τρίτον (δικαστήριο, διαιτησία ή άλλο μέσον επίλυσης των διαφορών).
Δικαίωμα σε υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ έχει ένα κράτος σε σχέση τόσο με τα ηπειρωτικά εδάφη του όσο και με τα νησιά που του ανήκουν. Η Σύμβαση εξισώνει κατ΄ αρχήν νησιά και ηπειρωτικά εδάφη ως προς τον τίτλο που έχουν σε υφαλοκρηπίδα και ΑΟΖ. Αυτό όμως δεν λύνει αυτομάτως και το ζήτημα της επήρειας η οποία θα δοθεί στα νησιά κατά τη διαδικασία της οριοθέτησης των θαλασσίων ζωνών ανάμεσα σε γειτονικά κράτη των οποίων οι θαλάσσιες ζώνες επικαλύπτονται.
Οι κανόνες της οριοθέτησης της υφαλοκρηπίδας και της ΑΟΖ στη Σύμβαση δεν αναφέρουν ως επιβεβλημένο όριο τη μέση γραμμή. Ωστόσο, με τη νομολογία τους, τα διεθνή δικαστήρια έχουν δεχθεί ότι η μέση γραμμή αποτελεί κατ΄ αρχήν τη γραμμή αφετηρίας από την οποία πρέπει να εξικνείται κάθε οριοθέτηση. Μόνον εφόσον δικαιολογείται απόκλιση από αυτήν λόγω ειδικών/σχετικών περιστάσεων που αφορούν στη συγκεκριμένη υπόθεση, το τελικό όριο θα απομακρύνεται από τη μέση γραμμή ώστε η οριοθέτηση να καταλήξει σε μια δίκαιη λύση, όπως απαιτούν οι σχετικές διατάξεις (άρθρα 74, παρ. 1 και 83 παρ. 1 της Σύμβασης). Κατ΄ εξοχήν ειδικές/σχετικές περιστάσεις θεωρούνται τα νησιά τα οποία βρίσκονται στην υπό οριοθέτηση περιοχή. Η νομολογία βρίθει παραδειγμάτων όπου μικρότερα ή μεγαλύτερα νησιά έλαβαν περισσότερο ή λιγότερο μειωμένη επήρεια κατά τη χάραξη του ορίου της μέσης γραμμής για να υπηρετηθεί η ιδέα της δίκαιης λύσης και για τους δύο διαδίκους.
Σύμφωνα με τα παραπάνω, η χώρα μας είναι νομικώς κατοχυρωμένη να κηρύξει ΑΟΖ, θα πρέπει ωστόσο να λάβει σοβαρά υπ΄ όψιν και τα ζητήματα οριοθέτησης της ζώνης με τα γειτονικά κράτη, ειδικότερα με την Τουρκία, ζητήματα που προστίθενται στα ήδη υπάρχοντα (υφαλοκρηπίδα). Σε κάθε περίπτωση, θα τεθεί θέμα οριοθέτησης της ζώνης όχι μόνο στο Αιγαίο αλλά και στην περιοχή της Μεσογείου, το οποίο θα πρέπει να διευθετηθεί με διαπραγματεύσεις ανάμεσα στα γειτονικά κράτη ή με υποβολή σε τρίτο μέρος.
Σε μια ενδεχόμενη οριοθέτηση με την Τουρκία, κατά την οποία λαμβάνεται υπ΄ όψιν ο τίτλος του Καστελόριζου σε υφαλοκρηπίδα/ΑΟΖ και του αποδίδεται πλήρης επήρεια κατά τη χάραξη της μέσης γραμμής, οι ΑΟΖ της Ελλάδας και της Κύπρου εφάπτονται. Ωστόσο, όπως ήδη σημειώθηκε, κατά το στάδιο της οριοθέτησης, ο ρόλος και η επήρεια των νησιών αποτιμώνται και μπορεί να ποικίλλουν για πολλούς λόγους που έχουν σχέση όχι μόνο με το αν κατοικούνται ή όχι, αλλά και με τη γεωγραφική τους θέση, την επιρροή που θα μπορούσαν να έχουν στη γραμμή της οριοθέτησης, την υφαλοκρηπίδα που τους αποδίδεται σε σχέση με την έκτασή τους, κτλ.
*Η κυρία Χαριτίνη Δίπλα είναι καθηγήτρια Διεθνούς Δικαίου στο Πανεπιστήμιο Αθηνών.
Δημοσιεύθηκε στο ΒΗΜΑ 16/11/2011
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου