...

...

Σάββατο 15 Ιανουαρίου 2011

Περί ηγεσίας - Μεγαλέξανδρος και Πηνελόπη

Του ΤΖΟΥΛΙΑΝΟ ΑΜΑΤΟ*

Η εμπιστοσύνη είναι ο ομφάλιος λώρος που μας κρατάει δεμένους με την πολιτική και που τροφοδοτεί την ικανότητά της να αντιμετωπίζει και να επιλύει κατάλληλα τα προβλήματα που τα άτομα δεν είναι σε θέση να διαχειριστούν, από μόνα τους ή μαζί με άλλους, στην ιδιωτική τους σφαίρα. Εκτός από την εμπιστοσύνη, ο δεύτερος θεμελιώδης άυλος πόρος της πολιτικής είναι η ηγεσία.
 Και η εμπιστοσύνη, που είναι ο πόρος που διαθέτουν οι πολίτες, εξαρτάται σε μεγάλο βαθμό από την ικανότητα της ηγεσίας και επομένως από το κύρος με το οποίο πρέπει να είναι προικισμένη η πολιτική.
1. Το κύρος της πολιτικής πηγάζει από διαδικασίες που της προσδίδουν νομιμοποίηση, οι οποίες ποικίλλουν ανάλογα με τα ιστορικά συμφραζόμενα και τις ιστορικές φάσεις (άλλοτε ήταν η απονομή αξιώματος από τον αυτοκράτορα, ενώ σήμερα είναι η ανάδειξη από το εκλογικό σώμα).
Το κύρος αυτό αποκτά, όμως, ενέργεια και ζωτικότητα από το προσωπικό χάρισμα. Για να παίρνουμε αποφάσεις και να είμαστε πειστικοί στην προσπάθεια να τις κάνουμε αποδεκτές, δεν αρκεί να έχουμε εκλεγεί και να έχουμε έναν κυβερνητικό ρόλο. Χρειάζεται ένα ακόμη βήμα, που αντιπροσωπεύεται ακριβώς από το χάρισμα του ηγέτη.
2. Είναι αλήθεια, βέβαια, ότι ακόμα και σε ένα δημοκρατικό σύστημα μπορεί να συμβεί πρόσωπα στερούμενα αυτής της «θεωρούμενης εξαιρετικής ιδιότητας» (Μαξ Βέμπερ) να κατακτήσουν μια δημόσια θέση και επομένως ένα ρόλο εξουσίας. Οταν, όμως, το ζητούμενο είναι να δημιουργηθεί γενική συναίνεση γύρω από μια απόφαση που, όσο και αν ήταν αναγκαία, την θέλησαν λίγοι ή πολύ λίγοι, τότε είναι οι προσωπικές ιδιότητες του ηγέτη αυτές που παίζουν κομβικό ρόλο για να φτάσουμε στην επιτυχία. Αυτό γίνεται φανερό στις φάσεις της βαθιάς αλλαγής. Μπροστά στην προοπτική του καινούριου, είναι φυσικό διάφορες κοινωνικές ομάδες να οργανώνονται για να υπερασπίσουν την τωρινή τους κατάσταση. 
Στον πολιτικό-ηγέτη ανήκει το καθήκον να υποδείξει τη διαδρομή και τα οφέλη της αλλαγής, συγκεντρώνοντας γύρω από την προτεινόμενη λύση την υποστήριξη που είναι αναγκαία για την εφαρμογή της. Σ' αυτήν την ικανότητα πειθούς βλέπουμε τη δύναμη του ρόλου του.
Και όχι μόνον αυτό. Οσο περισσότερο μια κοινωνία αρθρώνεται σε κοινωνικές ομάδες και το σύστημα διακυβέρνησής της αρθρώνεται σε διαφορετικά «επίπεδα» (κεντρικό, περιφερειακό, τοπικό), τόσο περισσότερο η πειθώ που είναι αναγκαία για να αποφασίζουμε και για την ίδια την εφαρμογή των αποφάσεων απαιτεί από τους ηγέτες μιαν αυξανόμενη ικανότητα να αλληλεπιδρούν με τους άλλους, να τους καθοδηγούν, να τους συντονίζουν. 
3. Ένας αληθινός ηγέτης, με δυο λόγια, θα έπρεπε να είναι ένα καλό μείγμα Μεγάλου Αλεξάνδρου και Πηνελόπης, να διαθέτει δηλαδή μια διπλή ικανότητα: την ικανότητα να βλέπει και να ωθεί προς τα μπρος και την ικανότητα να υφαίνει, να συνδέει και να ενώνει τα διάφορα κομμάτια. Με το κατακτητικό πνεύμα του Μεγάλου Αλεξάνδρου, χωρίς αυτό να αντισταθμίζεται από την σχολαστικότητα στην ύφανση των σχέσεων που είναι αναγκαίες για την υποστήριξη της δράσης, κινδυνεύουμε να φτάσουμε στην Ανατολή μόνοι μας. 
Από την άλλη μεριά, όποιος ξέρει ότι είναι μόνο Πηνελόπη υφαίνει επαφές και διατηρεί συναινέσεις που γίνονται αυτοσκοπός και χάνονται μέσα στην παράλυση.
Παρά τις συχνές υποσχέσεις για κόψιμο γόρδιων δεσμών, η τωρινή τάση της πολιτικής είναι μάλλον να υφαίνει το δίχτυ των σχέσεων, παρά να κάνει βήματα προς τα μπρος ανατρέποντας τις υπάρχουσες ισορροπίες. Είναι αλήθεια ότι οι αβεβαιότητες που σκιάζουν το μέλλον δεν βοηθούν, επειδή σπρώχνουν τον καθένα μας να υπερασπίζεται αυτό που κατέχει. 
4. Αλλά η ικανότητα της πολιτικής πρέπει να είναι ακριβώς η ικανότητα να ερμηνεύει το άγνωστο που έχουμε μπροστά μας, να προδιαγράφει λύσεις που συνθέτουν ένα όραμα και επομένως να μας κάνει να κινούμαστε όλοι προς αυτό το όραμα του μέλλοντος, εμπνέοντας την εμπιστοσύνη που χρησιμεύει για να αλλάζουμε. Για να αφήνουμε το βέβαιο για το αβέβαιο. 
Σίγουρα δεν κερδίζουμε τίποτα όταν μένουμε ακίνητοι στη μια πλευρά του ποταμού, εξαιτίας και μόνον του γεγονότος ότι δεν κατορθώνουμε να βλέπουμε τα πάντα και καλά από την άλλη πλευρά, ιδιαίτερα μάλιστα όταν έχουμε μια χιονοστιβάδα πίσω μας από την οποία κινδυνεύουμε να παρασυρθούμε. Και, ωστόσο, μπορεί να συμβεί, αν κυριαρχηθούμε από το φόβο, να μείνουμε ακίνητοι.
5. Όταν μιλάμε για καθοδήγηση προς την αλλαγή, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι η ηγεσία έχει γενικά μπροστά της δύο προβλήματα, τουλάχιστον εν μέρει διακριτά, που την κατευθύνουν σε δύο διαδρομές πάνω στις οποίες πρέπει να βαδίζει εκ παραλλήλου: η πρώτη διαδρομή είναι εντελώς εσωτερική στην πολιτική και αφορά στην ενότητα της κυβερνητικής πλειοψηφίας. 
Η δεύτερη είναι συναφής με την υποστήριξη που πρέπει να έρχεται από τα έξω στην πολιτική και οδηγεί προς την συντονισμένη αλληλεπίδραση με τους οικονομικούς, κοινωνικούς και πολιτικούς παράγοντες, για την οποία ήδη μιλήσαμε. 
Και οι δύο (και εκείνη της ενότητας και εκείνη της αλληλεπίδρασης) είναι θεμελιώδεις, και οι δύο είναι δύσκολες και θα έπρεπε να προχωρούν συγχρονισμένα. Συχνά ωστόσο κινδυνεύουν να βραχυκυκλωθούν. Με τον χρόνο που της αφιερώνουν οι ηγέτες μαθαίνουν να γνωρίζουν την πλειοψηφία τους, να ξέρουν σε ποιους μπορούν να βασίζονται περισσότερο και ποιος είναι αντίθετα ένας σκόπελος που πρέπει να αποφεύγουν. 
6. Δεν γνωρίζουν, όμως, πάντα εξίσου καλά την κοινωνία και δεν ξέρουν ότι και σε αυτήν μπορούν να βρουν στηρίγματα, άνδρες και γυναίκες με θάρρος, ανανεωτικές επιχειρήσεις, τοπικούς θεσμούς ανοιχτούς στους δρόμους του μέλλοντος, θεσμικούς και οικονομικούς παράγοντες που ήδη από τη μεριά τους έχουν αρχίσει να οικοδομούν αυτό το μέλλον. Αυτοί είναι οι μοχλοί της αλλαγής και σε αυτούς πρέπει να στηρίζεται η πολιτική ηγεσία για να επιβάλει και να υλοποιήσει αυτή την αλλαγή.

*Ο Τζουλιάνο Αμάτο πρώην Πρωθυπουργός της Ιταλίας, στέλεχος του Ιταλικού σοσιαλισμού, καθηγητής του συνταγματικού και συγκριτικού δικαίου στο Πανεπιστήμιο La Sapienza της Ρώμης.
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 04/11/2007

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου