...

...

Κυριακή 16 Ιανουαρίου 2011

Σχέσεις Θρησκείας & Πολιτικής - Αναζήτηση κοινών αξιών

Του ΤΣΑΡΛΣ ΤΕΪΛΟΡ*

Για πολύ καιρό οι διανοούμενοι και οι μελετητές και μαζί τους οι δημοσιογράφοι και όλοι εμείς πιστέψαμε την αφήγηση ότι η νεωτερικότητα θα οδηγούσε στην εκκοσμίκευση με την έννοια της παρακμής της θρησκείας. Ηδη αντιλαμβανόμαστε ότι αυτό δεν είναι υποχρεωτικά αληθινό. 
Η πραγματικότητα είναι πολύ πιο πολύπλοκη. Και έτσι όλα τα προβλήματα που πρέπει να αντιμετωπίσουμε, συμπεριλαμβανομένου και του ζητήματος του θρησκευτικού πλουραλισμού, φωτίζονται με έναν διαφορερτικό τρόπο.
 Η θρησκεία δεν είναι ένα φαινόμενο σε παρακμή, που μπορούμε απλώς να το αγνοήσουμε. Θα συνεχίσει αντίθετα να αποτελεί μέρος του περιβάλλοντος στο οποίο ζούμε και επομένως το ζήτημα του θρησκευτικού πλουραλισμού πρέπει να αντιμετωπιστεί. Στοιχειώδεις έννοιες, όπως η λαϊκότητα αλά γαλλικά (laicite), που τείνουν απλώς να περιθωριοποιούν τη θρησκεία, είναι ήδη ακατάλληλες για την τωρινή κατάσταση. Υπάρχει αντίθετα ανάγκη για κράτη πραγματικά ουδέτερα όχι μόνο απέναντι στις διάφορες θρησκείες, αλλά επίσης και μεταξύ θρησκείας και αθεΐας.
Η μαχητική λαϊκότητα δεν μπορεί, βέβαια, να αποτελεί τη βάση του κράτους. Είναι όμως μια διαφορετική άποψη που πρέπει να έχει δικαίωμα ύπαρξης στο ευρύ φάσμα των θρησκευτικών και μεταφυσικών επιλογών. Η συμμόρφωση με αυτή την ιδέα δεν είναι εύκολη και όχι μόνον για τις εκκλησίες, που πάντοτε προμήθευαν τον συνεκτικό ιστό για όλη την κοινωνία, αλλά και για τις κοσμικές ιδεολογίες. 
Χρειάζεται μια βαθιά και ισχυρή ηθική πεποίθηση για την αξία της ελευθερίας, της ισότητας, της ανεκτικότητας, ακόμα και του ανοίγματος προς τους άλλους.
Αλλά όσο βαθιά και οργανική και αν είναι, το κράτος δεν μπορεί να υιοθετεί ούτε να ευνοεί κάποια συγκεκριμένη ηθική ερμηνεία - είτε θρησκευτική είναι αυτή είτε κοσμική - που να αποτελεί τη βάση γι' αυτές τις θεμελιώδεις αξίες. Αυτό είναι το παλιό μοντέλο της χριστιανοσύνης, στο οποίο η κοινωνία ορίζεται και θεμελιώνεται από μια εκκλησία η οποία μεταλαμπαδεύει εκείνες τις αξίες χάρη στις οποίες ζει (αξίες που δεν απέδιδαν πάντοτε στην ελευθερία την ίδια σημασία που της αποδίδουμε σήμερα εμείς).
Σήμερα μια λύση που κινείται προς αυτή την κατεύθυνση δεν είναι δυνατή. Στην πραγματικότητα, όμως, μπορούμε να σκεφτούμε μια κοινωνία στην οποία οι θρησκευτικές, μεταφυσικές και ηθικές απόψεις θα είναι αναπόφευκτα πλουραλιστικές (αυτή είναι η κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε) και στην οποία ωστόσο οι θιασώτες αυτών των διαφορετικών απόψεων αποδέχονται να προωθούν τις ίδιες θεμελιώδεις πολιτικές αξίες: ελευθερία, ανθρώπινα δικαιώματα, ισότητα, δημοκρατική διακυβέρνηση. 
Ορισμένες δυτικές κοινωνίες έχουν υιοθετήσει αυτό το μοντέλο. Αλλά αυτή η βάση θα μπορούσε να αποκαλυφθεί εύθραυστη. Τι συμβαίνει πράγματι αν η πολλαπλότητα καταλήγει να αποδυναμώνει αυτές τις αντιλήψεις; Σε αυτή την περίπτωση θα απειλούνταν τα θεμέλια αυτών των αξιών. Υπάρχουν ωστόσο και δυνητικά ισχυρά σημεία. 
Στην πραγματικότητα, οι διάφορες αντιλήψεις -η θρησκευτική αντίληψη και η κοσμική- λειτουργούν ως βάση γι' αυτές τις θεμελιώδεις πολιτικές αξίες, παίζοντας αυτό το ρόλο με διαφορετικό τρόπο. Καθεμιά τους προσφέρει πράγματι μια διαφορετική ερμηνεία αυτών των αξιών, όπως φαίνεται καθαρά σε θέματα όπως οι αμβλώσεις ή οι γάμοι μεταξύ ομοφυλοφίλων (αυτό δεν σημαίνει ότι αυτές οι διαφορές αντανακλούν μόνο τη διαίρεση μεταξύ πιστών και μη ιστών, από τη στιγμή που για ορισμένα από αυτά τα θέματα στο εσωτερικό του κάθε μετώπου υπάρχουν περαιτέρω ρήξεις· αλλά είναι προφανές ότι ορισμένες θρησκευτικές αντιλήψεις οδηγούν κάποιους να είναι περισσότερο αντίθετοι από άλλους στους γάμους μεταξύ ομοφυλοφίλων). 
Αυτό θα μπορούσε και να είναι ένδειξη αδυναμίας, δεδομένου ότι καταλήγουμε να συζητάμε για τις θεμελιώδεις αξίες μας, αλλά θα μπορούσε και να αντιπροσωπεύει ένα σημείο δύναμης. 
Αν ορισμένοι, που αποσυνδέονται από την ίδια αντίληψη πάνω στην οποία βασίζουν αυτές τις αξίες, αγνοούν θέματα που στα μάτια τους εμφανίζονται λιγότερο σημαντικά, άλλοι, που συνδέονται από μια διαφορετική θέση, εγείρουν το ερώτημα γι' αυτά τα θέματα, υποχρεώνοντας τους πρώτους να τα πάρουν υπόψη τους. Ετσι, αν οι εκκλησίες παραμένουν έξω από τη φιλελεύθερη συναίνεση για θέματα όπως οι γάμοι μεταξύ ομοφυλοφίλων, παραμένουν έξω και για ζητήματα όπως ο πόλεμος και η ειρήνη. Σίγουρα σε ένα σενάριο όπως αυτό μετά την 11η Σεπτεμβρίου οι εκκλησίες θα έτειναν λιγότερο προς την προσφυγή στη βία σε σχέση με τη φιλελεύθερη συναίνεση. 
Μερικές φορές βέβαια η πολλαπλότητα των φωνών μπορεί να αντιπροσωπεύει ένα εμπόδιο (όπως στην πρώτη περίπτωση), αλλά συχνότερα αποτελεί μια σωτήρια υπόμνηση αυτού που με υπερβολική βιασύνη τείνουμε να ξεχνάμε (όπως στη δεύτερη περίπτωση).

*Ο Τσάρλς Τέιλορ είναι καθηγητής Φιλοσοφίας στο πανεπιστήμιο McGill του Μόντρεαλ στον Καναδά.
Δημοσιεύθηκε στην ΕΛΕΥΘΕΡΟΤΥΠΙΑ 23/12/2007 

Δεν υπάρχουν σχόλια:

Δημοσίευση σχολίου