Το αναφαίρετο δικαίωμα θωράκισης των συνόρων μας

Του Προκόπη Παυλόπουλου*

Οι ενστάσεις που διατυπώθηκαν τις τελευταίες ημέρες, με αφορμή την απόφαση θωράκισης μέρους της συνοριακής γραμμής του Έβρου, ως προς τον τρόπο με τον οποίο η χώρα μας μπορεί να υπερασπίζεται τα κάθε είδους σύνορά της, δημιουργούν έντονο προβληματισμό για το αν οι «επίδοξοι» αμφισβητίες έχουν επίγνωση των κανόνων, οι οποίοι διέπουν το όλο αυτό ζήτημα. Πέραν τούτου, ιδίως για θέματα εθνικής κυριαρχίας, χρήσιμο και σκόπιμο είναι να διακρίνεται σαφώς η κριτική που αφορά την αποτελεσματικότητα των μέτρων, από τη διατύπωση αντιρρήσεων για το θεσμικό υπόβαθρο άσκησής της.
Οι κανόνες του διεθνούς δικαίου δίνουν σε κάθε κράτος το δικαίωμα και να καθορίζει και να θωρακίζει τα σύνορά του. Το δικαίωμα αυτό έχει πλέον και κοινοτικό υπόβαθρο, με βάση το Ευρωπαϊκό Σύμφωνο για τη Μετανάστευση και το Ασυλο, που ισχύει για όλα τα κράτη-μέλη από τον Οκτώβριο 2008. Υπενθυμίζω ότι το Σύμφωνο αυτό, το οποίο αποτελεί πλέον μέρος του ευρωπαϊκού κεκτημένου, διαγράφει πέντε θεμελιώδεις δεσμεύσεις, οι οποίες συνοπτικώς έχουν ως εξής:

α. Οργάνωση της νόμιμης μετανάστευσης, λαμβάνοντας υπόψη τις προτεραιότητες, τις ανάγκες και τις δυνατότητες υποδοχής κάθε κράτους-μέλους, και ενθάρρυνση της ενσωμάτωσης.

β. Καταπολέμηση της παράνομης μετανάστευσης, εξασφαλίζοντας την επιστροφή των παράνομων μεταναστών στις χώρες καταγωγής τους ή σε χώρα διέλευσης.

γ. Ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των συνοριακών ελέγχων.

δ. Συγκρότηση της Ευρώπης ως χώρου ασύλου.

ε. Δημιουργία σφαιρικής εταιρικής σχέσης με τις χώρες καταγωγής και διέλευσης, ευνοώντας τη συνέργεια μεταξύ μετανάστευσης και ανάπτυξης.

Από τις ως άνω δεσμεύσεις ιδιαίτερη σημασία έχει, ως προς το θέμα της θωράκισης των συνόρων μας, εκείνη η οποία αφορά την ενίσχυση της αποτελεσματικότητας των συνοριακών ελέγχων. Συγκεκριμένα, η παρ. ΙΙΙ του Συμφώνου ορίζει ότι: «Ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων αποτελεί ευθύνη των κρατών-μελών για το τμήμα των συνόρων που τους ανήκουν. Ο έλεγχος αυτός, που παρέχει πρόσβαση σ’ έναν κοινό χώρο ελεύθερης κυκλοφορίας, ασκείται με πνεύμα συνυπευθυνότητας για το σύνολο των κρατών-μελών. Οι προϋποθέσεις χορήγησης θεωρήσεων πριν από την άφιξη στα εξωτερικά σύνορα πρέπει να συμβάλλουν πλήρως στην άσκηση ολοκληρωμένης διαχείρισης των συνόρων αυτών. Οσα κράτη-μέλη εκτίθενται, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, σε μεταναστευτικές ροές ή διαθέτουν περιορισμένα μέσα, πρέπει να μπορούν να βασιστούν στην ουσιαστική αλληλεγγύη της Ευρ. Ενωσης».

Το περιεχόμενο των προμνημονευόμενων ορισμών του Συμφώνου αναδεικνύει τις εξής αρχές ως προς το δικαίωμα κάθε κράτους-μέλους να διαχειρίζεται κυριάρχως τα σύνορά του.

α. Η Ε.Ε., ως ενιαία νομική ενότητα, διαθέτει εξωτερικά σύνορα. Τα σύνορα αυτά, ακριβώς επειδή η Ε.Ε. δεν διαθέτει, υπό τη σημερινή της θεσμική οντότητα, κρατική υπόσταση και, άρα, αρμόδιο προς τούτο όργανο, καθορίζονται από τα κράτη-μέλη. Συνακόλουθα, τα εξωτερικά σύνορα της Ενωσης οριοθετούνται από τα σύνορα των κρατών-μελών, όπως εκείνα κυριάρχως τα καθορίζουν. Κατά συνέπεια, ως προς την Ελλάδα, τα σύνορα της Ε.Ε. είναι εκείνα, τα οποία η χώρα μας προσδιορίζει, ασκώντας τα κάθε είδους κυριαρχικά της δικαιώματα.

β. Ο έλεγχος των εξωτερικών συνόρων της Ενωσης ασκείται με πνεύμα συνυπευθυνότητας για το σύνολο των κρατών-μελών. Η ρήτρα αυτή ουδόλως σημαίνει εκπτώσεις ως προς το δικαίωμα κάθε κράτους-μέλους να υιοθετεί τους όρους και τις προϋποθέσεις θωράκισης των κοινών συνόρων, κατά το μέτρο που ο έλεγχος αυτός του αναλογεί με βάση τη γεωγραφική του έκταση. Ολως αντιθέτως, τονίζει την προς τούτο αλληλεγγύη.

γ. Η ρήτρα αλληλεγγύης ενισχύεται και από τη διατύπωση εκείνη της παρ. ΙΙΙ, η οποία ορίζει, όπως ήδη προεκτέθηκε, ότι «όσα κράτη-μέλη εκτίθενται, λόγω της γεωγραφικής τους θέσης, σε μεταναστευτικές ροές ή διαθέτουν περιορισμένα μέσα, πρέπει να μπορούν να βασιστούν στην ουσιαστική αλληλεγγύη της Ευρ. Ενωσης». Με απλές λέξεις, σύμφωνα με τους ορισμούς αυτούς:

1. Κάθε κράτος-μέλος της Ε.Ε., αφενός, κυριάρχως μπορεί να υπερασπίζεται τα σύνορά του ως εξωτερικά σύνορά της. Και, αφετέρου, έχει το δικαίωμα να διεκδικεί τη συνδρομή των άλλων κρατών-μελών.

2. Τα κράτη-μέλη της Ε.Ε. που λόγω της ιδιόμορφης γεωγραφικής τους θέσης είναι εκτεθειμένα σε μεταναστευτικές ροές ή διαθέτουν περιορισμένα μέσα, έχουν το δικαίωμα να προσβλέπουν στην κοινοτική αλληλεγγύη.

Από τη σύντομη αυτή ανάλυση συνάγεται ανενδοιάστως ότι η Ελλάδα, ως κράτος-μέλος της Ε.Ε. που, λόγω της γεωγραφικής της ιδιαιτερότητας, αντιμετωπίζει, σε σχέση με άλλα κράτη-μέλη, το μεγαλύτερο πρόβλημα σε ό,τι αφορά την παράνομη μετανάστευση, αφενός έχει το δικαίωμα να καθορίζει κυριάρχως τους όρους και τις προϋποθέσεις θωράκισης των συνόρων της. Αφετέρου, έχει επίσης το δικαίωμα ν’ απαιτεί, ως προς τ’ αντίστοιχα μέτρα που λαμβάνει, και την αλληλεγγύη τους για το οικονομικό κόστος του μεταναστευτικού φαινομένου και την ανάγκη τροποποίησης των κανόνων εκείνων, οι οποίοι σχετίζονται με τη διαχείρισή του. Βλ., π.χ., την αλλαγή των δεδομένων του κανονισμού Δουβλίνο ΙΙ.

* Ο κ. Προκόπης Παυλόπουλος είναι βουλευτής, καθηγητής του Πανεπιστημίου Αθηνών.

Δημοσιέυθηκε στην Καθημερινή  09/01/2011